Odnalezione jedno stulecie

Badania wspaniałej mazowieckiej twierdzy podejmowano wielokrotnie. Rozpoczęły się już w 1955 roku. Wykopaliska prowadziło wielu naukowców, archeologów i architektów. A jednak można powiedzieć, że – paradoksalnie – warownia szczęścia do badań nie miała.

Na przykład dokumentacja z kampanii w latach 1966 – 1967 zaginęła. Gdy w 1970 roku rozpoczęto prace remontowe, towarzyszyły im wykopaliska. Prowadzono je jednak z przerwami, wyniki były publikowane w postaci tylko krótkich komunikatów, natomiast nie dokonano pełnej analizy uzyskanych materiałów.

Niemniej na podstawie wykopalisk trwających pół wieku wyłonił się obraz najstarszych dziejów zamku książąt mazowieckich: w podręcznikach i przewodnikach można przeczytać, że zamek w Ciechanowie został zbudowany w pierwszej połowie XV wieku, z inicjatywy księcia mazowieckiego Janusza I Starszego.

Pierwsze zachowane wzmianki o zamku pochodzą z 1429 roku i dotyczą rachunków budowlanych. Wystawiał je dla władcy Mazowsza budowniczy, niejaki Niklas.

[srodtytul]Nie syn, lecz ojciec[/srodtytul]

A jednak było nieco inaczej. Prawda zaczęła wychodzić na jaw – dosłownie, spod ziemi i spod łopaty – gdy rozpoczęła się modernizacja zamku, a Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie rozpoczęło badania ratownicze. Kierował nimi Marek Janusz Piotrowski. Wykopy pojawiły się na dziedzińcu, przy bramie południowej, przy tzw. Domu Dużym, czyli części mieszkalnej, przy murach od strony zachodniej i wschodniej i w obrębie fosy po zachodniej stronie muru. Zachowane fragmenty drewna posłużyły do analizy dendrochronologicznej, między innymi były to pale drewniane użyte do zbudowania ostrogi drewniano-ziemnej osłaniającej przyczółek mostowy przy bramie południowej. Węgle posłużyły do analizy 14[sub]C[/sub].

Architekci i historycy pomagali archeologom interpretować elementy stratygrafii warstw oraz kamiennych i ceglanych konstrukcji odsłoniętych na głębokości ponad trzech metrów. Na podstawie wszystkich tych prac naukowcy doszli do wniosku, że budowa zamku ruszyła w drugiej połowie XIV wieku, a nie – jak dotychczas sądzono – w latach 20. XV wieku. A zatem inicjatorem budowy nie był książę mazowiecki Janusz I, lecz jego ojciec Siemowit III.

[srodtytul]Z drewna, ziemi i cegieł[/srodtytul]

W pierwszej fazie zamek zbudowano na planie prostokąta o bokach 57 i 48 m. – Ceglane mury wysokości pięciu metrów wzniesiono na podstawie z polnych kamieni spojonych zaprawą. Powstał wtedy budynek, pomieszczenie dla załogi, koło południowej bramy. Olbrzymi dziedziniec służył jako schronienie dla ludności miasta w razie najazdu.

W centrum zamku mogła stać drewniana wieża na kamiennej podstawie. – Półtorametrowej grubości warstwa konstrukcyjna jałowej gliny pod brukiem dziedzińca związana jest z pierwszą fazą budowy, a nie, jak dotychczas sugerowano, z późniejszą przebudową.

Z tego okresu może pochodzić podwójna palisada i pięciometrowej szerokości opaska gliniana wzdłuż zewnętrznych murów zamku. Wtedy opasano zamek fosą szerokości 18 m. – wyjaśnia Marek J. Piotrowski.