Najważniejsza jest umowa o pracę

Kogo zatrudnia się na podstawie wyboru? Jest to zawsze dozwolone w stosunku do wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Jeżeli statut powiatu tak stanowi, na takich zasadach pracują członkowie zarządu powiatu. Podobnie jest w przypadku członków zarządu województwa – możliwość takiego zatrudnienia musi wynikać ze statutu województwa.

Członków zarządu związku międzygminnego wolno zatrudnić na podstawie wyboru, także wówczas, gdy statut związku tak stanowi.

[srodtytul]Kogo się wybiera...[/srodtytul]

Zasady wyboru wójta, burmistrza, prezydenta miasta (dalej: wójta) określa [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=97A54C9A410736A37846D460E1C34AF8?id=166432]ustawa z 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza, prezydenta miasta (DzU nr 113, poz. 984 ze zm.)[/link]. Wybory są powszechne i bezpośrednie. Tylko wyjątkowo wójt może być wybrany przez radę gminy.

To, jak wybierać członków zarządu powiatu i członków zarządu województwa, określają ustawy o samorządzie powiatowym i samorządzie województwa. Reguły dotyczące wyboru członków zarządu związku międzygminnego określa po części ustawa o samorządzie gminnym, a po części zaś statut związku. Wyboru dokonuje organ stanowiący, czyli odpowiednio: rada powiatu, sejmik województwa lub zgromadzenie związku. Zasadą w przypadku członków zarządu związku jest ich wybór spośród członków zgromadzenia. Jednak ich część (do jednej trzeciej liczby członków zarządu) może nie być członkami zgromadzenia (zob. art. 73 ust. 3 usg).

[ramka][b]Zapamiętaj![/b]

Stosunek pracy z wyboru charakteryzuje się tym, że ściśle wiąże się z mandatem. Jest zatem kadencyjny. Z ustaniem mandatu wygasa, co w przypadku pracowników samorządowych zatrudnionych w związku z wyborem nie oznacza zaprzestania pełnienia obowiązków. Pełnią je bowiem aż do podjęcia działalności przez nowo wybrany organ.[/ramka]

[srodtytul]... a kogo powołuje[/srodtytul]

Na podstawie powołania natomiast zatrudniani są obecnie zastępcy wójta oraz skarbnicy jednostek samorządu terytorialnego (JST). Tych pierwszych powołuje w drodze zarządzenia wójt. Drugich – w drodze uchwały organ stanowiący JST na wniosek wójta, a w powiecie i województwie – na wniosek przewodniczącego zarządu (starosty lub marszałka województwa). Sekretarzy JST, zatrudnianych dotychczas na podstawie powołania, od 1stycznia 2009 r. zatrudnia się na podstawie umowy o pracę (art. 4 ust. 1 pkt 3).

Powołanie może nastąpić na czas określony lub nieokreślony. Zasadą jest powołanie bezterminowe (art. 68 § 11 k.p.). Na czas określony powoływani są zastępcy wójta (ich stosunek pracy wygasa z upływem kadencji wójta), na czas nieokreślony – skarbnicy JST. Nie ma to jednak większego znaczenia dla ochrony stabilności stosunku pracy. Pracownika zatrudnionego na podstawie powołania można bowiem w każdym czasie – i to nawet niezwłocznie – odwołać (art. 71 § 1 k.p.).

[srodtytul]Umowa o pracę jest możliwa[/srodtytul]

Na tej podstawie zatrudnia się pozostałych pracowników samorządowych, i to na wszystkich stanowiskach, tj. na stanowiskach urzędniczych, w tym na kierowniczych stanowiskach urzędniczych, na stanowiskach asystentów i doradców oraz na stanowiskach pomocniczych i obsługi.

[wyimek]Ograniczeniem otwartości naboru jest wymóg posiadania obywatelstwa polskiego.[/wyimek]

Pragmatyka samorządowa wymienia dwa rodzaje umów o pracę: na czas określony i nieokreślony. Terminowo zatrudnia się osoby na zastępstwo (art. 16 ust. 1), osoby odbywające służbę przygotowawczą (art. 16 ust. 2) oraz asystentów i doradców. Ci ostatni zatrudniani są na czas pełnienia funkcji przez wójta, starostę lub marszałka województwa (art. 17 ust. 2), co wyklucza zawarcie umowy na czas krótszy. Możliwe jest jednak jej rozwiązanie z dwutygodniowym wypowiedzeniem, i to niezależnie od tego, na jaki czas ją zawarto, ani od tego, czy umowa zawiera klauzulę o dopuszczalności jej wcześniejszego rozwiązania. W stosunku do pracowników pomocniczych i obsługi wydaje się ponadto możliwe zawieranie umów na okres próbny i na czas wykonania określonej pracy (art. 43 ust. 1 u.p.s w zw. z art. 25 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=DC559EC6075D0A5BA8C2DA09F8CBC145?id=76037]kodeksu pracy[/link]).

[srodtytul]Gdy są wakaty[/srodtytul]

Na wolnych stanowiskach urzędniczych, w tym na kierowniczych stanowiskach urzędniczych, zatrudnia się zasadniczo w drodze naboru. Procedury tej nie przeprowadza się tylko w razie zatrudnienia na zastępstwo oraz w przypadku tzw. awansu wewnętrznego.

Definicję „wolnego stanowiska urzędniczego” określa art. 12. Jest to stanowisko, na które, zgodnie z przepisami ustawy albo w drodze porozumienia, nie został przeniesiony pracownik samorządowy danej jednostki lub na które nie został przeniesiony inny pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym, w tym na kierowniczym stanowisku urzędniczym, posiadający wymagane kwalifikacje lub nie został przeprowadzony na to stanowisko nabór albo na którym mimo przeprowadzonego naboru nie został zatrudniony pracownik. Definicja ta jest wewnętrznie sprzeczna, bo np. stanowisko obsadzone w drodze awansu wewnętrznego formalnie nadal jest wolne. Pojawiły się też wątpliwości, czy można powierzyć takie stanowisko bez naboru pracownikowi niebędącemu urzędnikiem, np. asystentowi.

[srodtytul]Otwarty nabór[/srodtytul]

Nabór jest otwarty i konkurencyjny (art. 11). Jego otwartość oznacza, że o powierzenie stanowiska może ubiegać się każdy, kto ma odpowiednie kwalifikacje, konkurencyjność zaś wyraża się w tym, że wybiera się najlepszego kandydata. Ograniczeniem otwartości naboru jest wymóg posiadania obywatelstwa polskiego. Ustawa dopuszcza jednak możliwość zatrudniania cudzoziemców, jeżeli są obywatelami kraju członkowskiego UE bądź innych państw, którym na podstawie umów międzynarodowych lub przepisów prawa wspólnotowego przysługuje prawo do podjęcia zatrudnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

[b]Osoby takie mogą być zatrudniane na stanowiskach, na których wykonywana praca nie polega na bezpośrednim lub pośrednim udziale w wykonywaniu władzy publicznej[/b] i funkcji mających na celu ochronę generalnych interesów państwa i pod warunkiem że znajomość języka polskiego potwierdzona jest dokumentem określonym w przepisach o służbie cywilnej, np. dyplomem ukończenia studiów w języku polskim czy świadectwem dojrzałości uzyskanym w polskim systemie oświaty. Dotyczyć to będzie zwłaszcza pracowników pomocniczych i obsługi. Te rygory selekcyjne, zaostrzone w porównaniu z przepisami dotychczasowymi, które nie wymagały np. formalnego potwierdzania znajomości języka polskiego, zrodziły wątpliwości, czy nie ograniczają one nadmiernie dostępu do zatrudnienia i nie naruszają konstytucyjnej zasady wolności pracy. Z pewnością nie będzie natomiast możliwe zatrudnianie takich osób na stanowiskach urzędniczych. Przy czym zamieszczenie przepisów o zatrudnianiu cudzoziemców w kontekście przepisów o naborze na wolne stanowiska urzędnicze może prowadzić do odmiennych wniosków. Nie jest to jedyny lapsus ustawodawcy. Wykładnia systemowa może bowiem również upoważniać do twierdzenia, że stanowisko zajmowane przez osobę, której absencja w pracy jest usprawiedliwiona, to „wolne stanowisko urzędnicze”, tyle że jego przejściowa obsada nie wymaga stosowania procedury naboru.

Wykładnia systemowa budzi jeszcze jedną wątpliwość. Chodzi mianowicie o podmiotowy zakres stosowania tej instytucji. Art. 11 ust. 1 traktuje go jako procedurę zatrudniania urzędników samorządowych. Jednak tytuł rozdziału, w którym ten przepis zamieszczono, mówi tylko o stosunkach pracy nawiązywanych na podstawie umowy o pracę. Połączenie tych dwóch elementów prowadzi do wniosku, że w trybie naboru zatrudnia się jedynie tych urzędników, z którymi stosunek pracy nawiązuje się na podstawie umowy o pracę. Jest oczywiste, że naboru nie można stosować w odniesieniu do pracowników zatrudnianych na podstawie wyborów, zwłaszcza gdy są one powszechne i bezpośrednie. Dlaczego jednak naborowi nie podlegają osoby zatrudniane na podstawie powołania, np. zastępca wójta? Trudno zrozumieć.

Zasada naboru, znana również ustawie z 1990 r., często rozumiana jest jako wymóg poprzedzenia zatrudnienia przeprowadzeniem konkursu. Nie ma żadnych podstaw do takiej ścieśniającej wykładni. „Nabór” w języku polskim jest synonimem słowa „przyjmowanie”, np. nabór na studia („Słownik Współczesnego języka polskiego”, t. 1, s. 545), co w żadnym stopniu nie przesądza o tym, jak czynność ta będzie realizowana. Świadczy o tym również art. 14 ust. 2 pkt 4 u.p.s., który wymaga, aby w protokole z przeprowadzonego naboru zawrzeć „informację o zastosowanych metodach i technikach naboru”. Oznacza to, że sprawy te ustawodawca pozostawił pracodawcom samorządowym. Może to być zatem konkurs, rozmowa kwalifikacyjna, test, wybór na podstawie przedłożonych dokumentów czy nawet sprawdzian fizyczny (np. w przypadku funkcjonariuszy straży miejskiej).

[srodtytul]Procedura konkursowa[/srodtytul]

Na procedurę naboru składają się następujące elementy:

a) ogłoszenie o wolnym stanowisku urzędniczym i o naborze na to stanowisko (art. 13),

b) przeprowadzenie naboru (tj. dokonanie określonych czynności kwalifikacyjnych) oraz sporządzenie protokołu o przeprowadzonym naborze (art. 14),

c) podanie do powszechnej wiadomości informacji o osobach, które zgłosiły swoje kandydatury,

d) podanie do powszechnej wiadomości informacji o wynikach naboru, i to także wtedy, gdy stanowiska urzędniczego nie obsadzono (art. 15). W związku z tym trzeba zwrócić uwagę na trzy innowacje: skrócenie terminów do składania dokumentów (art. 13 ust. 3) oraz do ogłoszenia informacji o wynikach naboru (art. 15 ust. 1), jak również na ograniczenie informacji o kandydatach i osobach zatrudnionych do podawania tylko ich miejsca zamieszkania w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego (tj. miejscowości, w których osoby te przebywają z zamiarem stałego pobytu), a nie adresu (czyli nazwy ulicy i numeru domu, a nawet lokalu w budynkach wielorodzinnych). Podkreślić też trzeba, że dane osobowe kandydatów są w pewnym zakresie wyjęte spod ochrony prawnej, stanowią bowiem informację publiczną (w rozumieniu ustawy o dostępie do informacji publicznej), ale tylko w zakresie objętym wymaganiami związanymi ze stanowiskiem określonym w ogłoszeniu o naborze.

[ramka][b]Uwaga[/b]

Jeżeli w ogłoszeniu o naborze sformułowano ogólny wymóg posiadania wyższego wykształcenia albo znajomości języka obcego, to w informacji o kandydatach nie wolno podawać, jakiego stopnia i rodzaju jest ich wykształcenie, jakie mają tytuły zawodowe lub naukowe, w jakiej szkole wyższej zostało ono zdobyte ani znajomością jakiego języka obcego (jakich języków obcych) kandydaci się legitymują.[/ramka]

Przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków służbowych, pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym, w tym na kierowniczym stanowisku urzędniczym, składa ślubowanie.

[srodtytul]Złożenie ślubowania[/srodtytul]