Komentarz do KP: Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy

• Wystąpienie z inicjatywą zawarcia uzp oznacza dodatkowe obowiązki dla pomysłodawcy. Wyznacza termin na zgłoszenie chęci przystąpienia do rokowań. Występujący z inicjatywą zawarcia układu musi powiadomić o tym każdą organizację związkową reprezentującą pracowników, dla których uzp ma być zawarty, aby wszystkie związki mogły wspólnie prowadzić rokowania. Zgodnie z art. 241 16 § 2 k.p. jeżeli w terminie wyznaczonym przez inicjującego zawarcie puzp, nie krótszym niż 30 dni od zgłoszenia inicjatywy, nie wszystkie organizacje przystąpią do rokowań, do ich prowadzenia są uprawnione tylko te, które przystąpiły do rozmów.

Art. 241 16. [Reprezentacja pracowników]

§ 1. Jeżeli pracowników, dla których ma być zawarty układ ponadzakładowy, reprezentuje więcej niż jedna organizacja związkowa, rokowania w celu zawarcia układu prowadzi ich wspólna reprezentacja lub działające wspólnie poszczególne organizacje związkowe.

§ 2. Jeżeli w terminie wyznaczonym przez podmiot występujący z inicjatywą zawarcia układu ponadzakładowego, nie krótszym niż 30 dni od dnia zgłoszenia inicjatywy zawarcia układu, nie wszystkie organizacje związkowe przystąpią do rokowań w trybie określonym w § 1, do prowadzenia rokowań są uprawnione organizacje związkowe, które przystąpiły do rokowań. Rokowania te są prowadzone w trybie określonym w § 1.

§ 3. Warunkiem prowadzenia rokowań, o których mowa w § 2, jest uczestniczenie w nich co najmniej jednej reprezentatywnej ponadzakładowej organizacji związkowej w rozumieniu art. 241 17.

§ 4. Jeżeli przed zawarciem układu zostanie utworzona ponadzakładowa organizacja związkowa, ma ona prawo przystąpić do rokowań.

§ 5. Układ ponadzakładowy zawierają wszystkie organizacje związkowe, które prowadziły rokowania nad tym układem, bądź co najmniej wszystkie reprezentatywne organizacje związkowe, w rozumieniu art. 241 17, uczestniczące w rokowaniach.

Komentarz

• Gdy pracowników reprezentuje tylko jedna poz, może prowadzić rokowania oraz zawrzeć puzp. Musi jednak mieć status organizacji reprezentatywnej. Także w tym wypadku stosuje się § 3 tego przepisu, który prowadzenie rokowań uzależnia od udziału w nich co najmniej jednej reprezentatywnej poz w myśl art. 241 17 k.p. Gdyby w trakcie rokowań pracownicy zostali objęci działaniem innej poz, będzie mogła do nich przystąpić.

• Jeśli pracowników reprezentuje więcej niż jedna poz, na potrzeby rokowań mogą one powołać wspólną reprezentację. W skład takiej reprezentacji powinni wejść przedstawiciele wszystkich uczestniczących w rokowaniach związków. Z tego przepisu nie wynika, że taka reprezentacja ma prawo zawrzeć układ. Może jedynie prowadzić rokowania. Ponadzakładowy uzp, zgodnie z § 5 tego przepisu, zawierają wszystkie organizacje związkowe, które prowadziły rokowania nad nim, bądź co najmniej wszystkie reprezentatywne organizacje związkowe, w rozumieniu art. 241 17 k.p. uczestniczące w rokowaniach. Wyłoniona reprezentacja mogłaby uzgodnić i zawrzeć uzp jedynie wtedy, gdy w jej skład wchodziłyby osoby będące jednocześnie uprawnione przez poszczególne organizacje związkowe do zawarcia układu.

• Gdy ponadzakładowe organizacje związkowe nie wyłoniły wspólnej reprezentacji, rokowania w celu zawarcia uzp prowadzą działające wspólnie poszczególne organizacje. W tym drugim wypadku po stronie związkowej występuje tyle podmiotów uczestniczących w rokowaniach, ile jest organizacji związkowych.

• Jeśli uprawniona organizacja nie zgłosi chęci prowadzenia rokowań, traci taką możliwość na przyszłość. Gdy jednak później zdecyduje się na udział w rozmowach, jej obecność będzie zależeć wyłącznie od zgody stron (nie jest to wyłączone). Jeżeli jednak nie zgodzą się, organizacja nie będzie mogła przystąpić do rozmów. Wyjątkiem jest powstanie nowej w trakcie rokowań. Może ona do nich przystąpić, składając odpowiednie oświadczenie ich dotychczasowym uczestnikom.

Art. 241 17. [Reprezentatywna organizacja związkowa]

§ 1. Reprezentatywną organizacją związkową jest ponadzakładowa organizacja związkowa:

1) reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Trójstronnej Komisji do spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego lub

2) zrzeszająca co najmniej 10 proc. ogółu pracowników objętych zakresem działania statutu, nie mniej jednak niż dziesięć tysięcy pracowników, lub

3) zrzeszająca największą liczbę pracowników, dla których ma być zawarty określony układ ponadzakładowy.

§ 2. Z wnioskiem o stwierdzenie reprezentatywności ponadzakładowa organizacja związkowa, o której mowa w § 1 pkt 2 i 3, występuje do Sądu Okręgowego w Warszawie, który wydaje w tej sprawie orzeczenie w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku, w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym.

§ 3. W przypadku stwierdzenia reprezentatywności ogólnokrajowej organizacji międzyzwiązkowej (konfederacji) z mocy prawa stają się reprezentatywne wchodzące w jej skład ogólnokrajowe związki zawodowe i zrzeszenia (federacje) związków zawodowych.

Komentarz

• Dla organizacji ponadzakładowych reprezentatywność przy zawieraniu puzp ustala się w procedurze przed udziałem w rokowaniach. Organizacja powinna wystąpić z wnioskiem o stwierdzenie reprezentatywności do SO w Warszawie, który wydaje orzeczenie w ciągu 30 dni od złożenia wniosku w trybie przepisów k.p.c. o postępowaniu nieprocesowym. Nie obowiązuje tu procedura pozwalająca zakwestionować reprezentatywność uzyskaną w ten sposób. Po jej stwierdzeniu przez SO w Warszawie nawet spadek liczby pracowników reprezentowanych przez organizację nie wpływa na jej zdolność układową.

Reprezentatywność przy zawieraniu puzp będą miały też te organizacje, które zostaną uznane za reprezentatywne w rozumieniu ustawy z 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (DzU nr 100, poz. 1080 ze zm., dalej ustawa). Chodzi tu więc o ogólnokrajowe związki zawodowe, ogólnokrajowe zrzeszenia (federacje) związków zawodowych i ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe (konfederacje), spełniające łącznie dwa kryteria.

• Drugi sposób uzyskania statusu organizacji reprezentatywnej polega na wykazaniu, że zrzesza ona w swoich szeregach co najmniej 10 proc. ogółu pracowników objętych zakresem działania statutu, nie mniej jednak niż 10 tysięcy pracowników. Z uzasadnienia postanowienia SN z 8 października 1996 r. (I PRN 91/96) wynika, że przy ustalaniu reprezentatywności bierze się pod uwagę tylko zrzeszonych pracowników, niezależnie od długości związkowych stażów członkowskich oraz stopnia wywiązywania się z obowiązków związkowych, w tym opłacania składek. Nie uwzględnia się natomiast zrzeszonych członków związku bez statusu prawnego pracowników, np. emerytów, rencistów, bezrobotnych lub osób świadczących pracę na cywilnych umowach o świadczenie usług, a także członków zrzeszonych w pozazwiązkowych organizacjach społecznych.

• Reprezentatywność może uzyskać także ta organizacja, która zrzesza największą liczbę pracowników, dla których ma być zawarty układ ponadzakładowy. Podobnie więc i tu organizacja, występując z wnioskiem o stwierdzenie reprezentatywności, powinna wykazać liczbę zrzeszanych. Jeżeli pracowników, dla których ma być zawarty układ, reprezentuje więcej niż jedna organizacja związkowa, rokowania w celu zawarcia układu prowadzi ich wspólna reprezentacja lub działające wspólnie poszczególne organizacje związkowe. Decyzje o formie przystąpienia do rokowań i przyjmowanej taktyce pozostawiono związkom. Jeśli jednak do porozumienia między związkami nie dojdzie i nie zechcą one negocjować układu w jednym miejscu i czasie, to art. 241 16 § 2 k.p. nstanowi, że po 30 dniach od zgłoszenia inicjatywy zawarcia puzp do prowadzenia rokowań w celu jego przyjęcia są uprawnione organizacje reprezentatywne w rozumieniu art. 241 17 k.p. W ten sposób po stronie związkowej ograniczono liczbę uprawnionych do rokowań.

• Wyjątek od konieczności uzyskiwania orzeczenia o reprezentatywności wskazuje § 3 przepisu. Jeśli zostanie stwierdzona reprezentatywność ogólnokrajowej organizacji międzyzwiązkowej (konfederacji), z mocy prawa stają się reprezentatywne wchodzące w jej skład ogólnokrajowe związki zawodowe i zrzeszenia (federacje) związków. Także w tym wypadku członkostwo w konfederacji oznacza z mocy prawa uzyskanie tego statusu.

Art. 241 18 [Rozszerzenie stosowania układu]

§ 1. Na wspólny wniosek organizacji pracodawców i ponadzakładowych organizacji związkowych, które zawarły układ ponadzakładowy, minister pracy może – gdy wymaga tego ważny interes społeczny – rozszerzyć, w drodze rozporządzenia, stosowanie tego układu w całości lub w części na pracowników zatrudnionych u pracodawcy nieobjętego żadnym układem ponadzakładowym, prowadzącego działalność gospodarczą taką samą lub zbliżoną do działalności pracodawców objętych tym układem, ustalonej na podstawie odrębnych przepisów dotyczących klasyfikacji działalności, po zasięgnięciu opinii tego pracodawcy lub wskazanej przez niego organizacji pracodawców oraz zakładowej organizacji związkowej, o ile taka działa u pracodawcy.

§ 2. Wniosek o rozszerzenie stosowania układu ponadzakładowego powinien wskazywać nazwę pracodawcy i jego siedzibę, a także uzasadnienie potrzeby rozszerzenia stosowania układu ponadzakładowego oraz zawierać informacje i dokumenty niezbędne do stwierdzenia wymogów, o których mowa w § 1.

§ 3. uchylony.

§ 4. Rozszerzenie stosowania układu ponadzakładowego obowiązuje nie dłużej niż do czasu objęcia pracodawcy innym układem ponadzakładowym.

§ 5. Do wniosku o uchylenie rozszerzenia stosowania układu stosuje się odpowiednio przepisy § 1 i 2 oraz art. 241 8 § 2.

Komentarz

• Przepis ten pozwala objąć puzp pracodawców i pracowników nieobjętych takim układem. Odbywa się to w drodze rozporządzenia wydanego przez właściwego ministra. Obejmą ich jedynie te postanowienia uzp, które wpływają na treść indywidualnych stosunków pracy. Nie będą to więc postanowienia obligacyjne.

• Inicjatywa przy objęciu układem ponadzakładowym pracodawcy zależy od wspólnej decyzji wszystkich podmiotów, które ten układ zawarły. Minister pracy może – gdy wymaga tego ważny interes społeczny – rozszerzyć w rozporządzeniu stosowanie tego układu w całości lub w części na zatrudnionych u pracodawcy nieobjętego żadnym układem ponadzakładowym. Jest to dopuszczalne, gdy wspólny wniosek złożą organizacje pracodawców i ponadzakładowe organizacje związkowe, które zawarły puzp.

• Pracodawca, który ma być objęty puzp, ma prowadzić działalność gospodarczą taką samą lub zbliżoną do działalności firm objętych tym układem, ustalonej na podstawie art. 40 ust. 2 ustawy z 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (DzU nr 88, poz. 439 ze zm.). Jednym z wymogów złożenia wniosku o objęcie pracodawcy puzp jest zasięgnięcie opinii tego pracodawcy lub wskazanej przez niego organizacji pracodawców oraz zakładowej organizacji związkowej, jeśli taka u niego działa. Ich stanowisko w tej sprawie nie decyduje jednak przy podjęciu decyzji przez ministra pracy, ale należy je brać pod uwagę.

Wniosek o rozszerzenie stosowania puzp powinien wskazywać nazwę pracodawcy i jego siedzibę, a także uzasadnienie rozszerzenia stosowania układu. Ma być też podpisany przez wszystkie podmioty, które muszą wyrazić zgodę na złożenie wniosku. Dodatkowo należy do niego dołączyć opinie.

• Do wniosku o uchylenie rozszerzenia stosowania układu stosuje się odpowiednio § 1 i 2 oraz art. 241 8 § 2 k.p. W tym samym trybie co pracodawcę objęto działaniem puzp, można go z niego wyłączyć. Po upływie okresu stosowania dotychczasowego układu wynikające z niego korzystniejsze warunki umów o pracę lub innych aktów stanowiących podstawę nawiązania stosunku pracy stosuje się do czasu wypowiedzenia tych warunków.

Art. 241 19. [Przekształcenia organizacyjne stron]

§ 1. W razie połączenia lub podziału organizacji związkowej lub organizacji pracodawców, która zawarła układ ponadzakładowy, jej prawa i obowiązki przechodzą na organizację powstałą w wyniku połączenia lub podziału.

§ 2. W razie rozwiązania organizacji pracodawców lub wszystkich organizacji związkowych, będących stroną układu ponadzakładowego, pracodawca może odstąpić od stosowania układu ponadzakładowego w całości lub w części po upływie okresu co najmniej równego okresowi wypowiedzenia układu, składając stosowne oświadczenie na piśmie pozostałej stronie tego układu. Przepis art. 241 8 § 2 stosuje się odpowiednio.

§ 3. uchylony.

§ 4. Informacje dotyczące spraw, o których mowa w § 1 i 2, podlegają zgłoszeniu do rejestru układów.

Komentarz

• Podmioty powstałe w wyniku przekształceń (połączenie, podział) lub pracodawca, który odstąpił od stosowania układu, powinni zgłosić taką informację do rejestru układów. Skutek zmian wystąpi już w chwili, gdy się pojawią. Nie ma znaczenia moment rejestracji. Jeśli połączą się lub podzielą organizacje związkowe lub pracodawców, które zawarły puzp, ich prawa i obowiązki przechodzą na organizację powstałą w wyniku połączenia lub podziału. W wyniku tych zmian po stronie związkowej puzp może zmniejszyć się lub zwiększyć ilość podmiotów. Niewykluczone też, że w wyniku modyfikacji żadna z organizacji nie będzie reprezentatywna (np. w wyniku podziału liczebność poszczególnych organizacji nie będzie wystarczająca). Taka zmiana nie wpłynie jednak na zawarty układ – nie utraci on mocy obowiązującej, gdyż nie wynika to z tego przepisu.

• Gdy dojdzie do rozwiązania organizacji pracodawców lub wszystkich organizacji związkowych, będących stroną puzp, pracodawca może odstąpić od jego stosowania w całości lub w części po upływie okresu co najmniej równego okresowi wypowiedzenia układu. Składa oświadczenie na piśmie pozostałej stronie tego układu. Jeżeli rozwiązała się organizacja pracodawców, w której pracodawca był zrzeszony, oświadczenie składa ponadzakładowym organizacjom związkowym będącym pozostałą stroną układu i odwrotnie. Takie oświadczenie wolno złożyć dopiero po upływie okresu co najmniej równego okresowi wypowiedzenia układu. W takim wypadku będzie ono wywierać natychmiastowy skutek dla tego pracodawcy, ale stosuje się tu odpowiednio art. 241 8 § 2 k.p. Po stosowaniu dotychczasowego układu wynikające z niego korzystniejsze warunki umów o pracę lub innych aktów stanowiących podstawę nawiązania stosunku pracy obowiązują do czasu, gdy upłynie okres wypowiedzenia tych warunków. Postanowienia układu mniej korzystne dla pracowników wprowadza się, wypowiadając dotychczasowe warunki umowy o pracę. Przy wypowiedzeniu dotychczasowych warunków angażu lub innego aktu nie działa ochrona dla zatrudnionych – wolno więc zmieniać im warunki takiej umowy.

Art. 241 20 – 241 21. uchylone.