Zatrudnienie niani: czy rodzice powinni bać się kontroli ZUS

- Czy rodzice, którzy chcieliby zatrudnić nianię na nowych zasadach, gdy to budżet państwa będzie opłacał za nią składki, już się tym interesują?

Odpowiadają Anna Staszyńska zastępca dyrektora departamentu realizacji dochodów w centrali ZUS i Andrzej Okułowicz, naczelnik w departamencie ubezpieczeń i składek w centrali ZUS:

Na razie umowami uaktywniającymi, na podstawie których mają pracować nianie, interesują się głównie media. Jak dużą ciekawość wykażą rodzice, prawdopodobnie okaże się w najbliższych miesiącach, kiedy przepisy zaczną obowiązywać.

Brak możliwości przesłania raportów i deklaracji za nianię drogą elektroniczną może utrudniać ich przekazanie, szczególnie w małych miejscowościach. Czy ZUS podejmie działania, żeby rodzice mogli je wysyłać przez Internet?

Przekazywanie tych dokumentów w formie papierowej przez okres 12 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy, tj. do marca 2012, wynika wprost z przepisów.

Rodzice zatrudniający nianie na podstawie umowy uaktywniającej będą nową grupą płatników składek, którym należy się szczególna uwaga, aby mogli zapoznać się z zasadami sporządzania dokumentów ubezpieczeniowych. Już natomiast w marcu 2012 rodzice będą mogli – ale nie musieli – przekazywać dokumenty w formie elektronicznej.

Obecnie nawet w mniejszych miejscowościach nie powinno być problemu ze sporządzaniem i przekazywaniem dokumentów papierowych. Deklarujemy, że w jednostkach ZUS pomocy w wypełnianiu dokumentów udzielą nasi pracownicy. Rodzice mogą je także przesyłać za pośrednictwem Poczty Polskiej.

Po druki dokumentów też nie trzeba występować do ZUS. Można je pobrać do wypełnienia ze strony internetowej. Nie trzeba również zgłaszać się osobiście do ZUS, aby uzyskać pomoc.

Opublikowaliśmy poradniki, które wskazują zasady obejmowania ubezpieczeniami niań oraz sposób rozliczania składek z przykładami prawidłowo sporządzonych dokumentów.

W razie wątpliwości można skonsultować się, dzwoniąc na infolinię 801 400 400. Sukcesywnie na naszej stronie internetowej i w placówkach dostępne będą też poradniki informujące, jak postępować krok po kroku, jakie dane wykazywać itd.

Czy ZUS, śladem PFRON, również uzna, że przypadający na sobotę termin przekazania raportów i deklaracji przesuwa się na poniedziałek? PFRON oparł się na wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 15 czerwca 2011 (I OPS 1/11), w którym uznał sobotę za dzień równorzędny z dniem ustawowo wolnym od pracy.

Ten wyrok nie dotyczy bezpośrednio ZUS. Sprawę tę skonsultujemy z naszymi prawnikami. Rodzice z zasady powinni przekazywać raport i deklarację do 15 dnia miesiąca za miesiąc poprzedni. Jednak gdy ostatni dzień terminu będzie sobotą i zrobią to dopiero w poniedziałek, ZUS nie będzie za to karał.

Ważne jest, aby w tym dniu oprócz przekazania dokumentów nastąpiło opłacenie należnych składek (w razie gdy termin płatności składek przypada na dzień wolny od pracy, termin ten przesuwa się na pierwszy dzień roboczy po tym dniu).

Takie przesunięcie nie opóźni więc działań ZUS, który będzie mógł w terminie przekazać odpowiednią część składki emerytalnej do otwartego funduszu emerytalnego.

Pamiętajmy też, że rodzice nie będą musieli składać dokumentów za każdy miesiąc. Mają to robić za niepełne miesiące wykonywania pracy przez nianię.

Jeżeli przekażą dokumenty rozliczeniowe za pierwszy pełny miesiąc wykonywania przez nią pracy, to dalej dokumenty te będą tworzone systemowo przez ZUS, a rodzice będą musieli przekazywać je tylko wtedy, gdy zmienią się dane w stosunku do wykazanych za poprzedni miesiąc (np. ze względu na zakres ubezpieczeń, wysokość podstawy wymiaru składek niani czy konieczność wykazania okresu pobierania przez nianię zasiłku chorobowego).

Doszliśmy do OFE. To kolejna sprawa, ale tym razem istotna już dla samych niań.

Tak, bo jeśli za nianię pracującą na podstawie umowy uaktywniającej będą opłacane składki, ich część powinna zostać odprowadzona do otwartego funduszu emerytalnego. Najmocniej trzeba tu uczulić młode osoby, dla których taka praca będzie pierwszą w życiu.

Istotne jest bowiem, że nawet niania, która nadal uczy się i nie ukończyła 26 lat, będzie obowiązkowo podlegała ubezpieczeniom. Nie ma tutaj odstępstwa, jakie występuje przy klasycznych umowach-zleceniach, jakie studenci i uczniowie do ukończenia 26 roku życia mogą wykonywać bez wymogu opłacania składek.

Każda taka osoba powinna więc wybrać otwarty fundusz w ciągu siedmiu dni od podjęcia pracy. Jeśli tego nie zrobi, ZUS wezwie ją do dokonania wyboru i wskaże termin, w którym powinno to nastąpić. A przy braku reakcji wybierze fundusz w jej imieniu w losowaniu.

Czy rodzice będą mogli wzajemnie zastępować się w kontaktach z ZUS?

Umowę uaktywniającą z nianią powinni podpisać oboje rodzice lub rodzic samotnie wychowujący dziecko. Ale płatnikiem w ZUS jest tylko jeden rodzic. Jeśli więc nianię zgłosi do ubezpieczeń matka dziecka, to przejęcie obowiązków przez ojca będzie się wiązało z całą procedurą wyrejestrowania jednego płatnika oraz niani, a następnie zgłoszenia się drugiego rodzica jako płatnika i tej samej niani.

Czasem może się to okazać konieczne. Gdy jednak chodzi tylko o możliwość kontaktowania się przez drugiego z rodziców z ZUS, m.in. po to, aby uzyskać informacje dotyczące rozliczenia składek, trzeba będzie jedynie przedstawić przy takiej wizycie pełnomocnictwo rodzica, który będzie pełnił funkcję płatnika.

W ustawie o opiece nad dziećmi widać pole do nadużyć. Dotyczy to obu stron umowy o opiekę. Przykładowo te przywileje nie będą przysługiwały rodzicowi, który nie pracuje albo pracuje zawodowo, ale na podstawie umowy o dzieło, bo nie ma tytułu do ubezpieczeń.

Wystarczy jednak, aby wyłącznie w celu skorzystania z preferencji przy zatrudnieniu niani zaangażował się na niewielką część etatu czy podjął nisko opłacane zlecenie. Ponadto wykonywanie pracy przez drugiego z rodziców w ogóle nie będzie miało znaczenia, gdy nie będzie to związek formalny.

Może natomiast nagle przybyć niań, które „stają się” nimi na godzinę w tygodniu, bo nie muszą wtedy opłacać składek od wysokich zarobków z umowy-zlecenia. Czy ZUS planuje weryfikować ten rynek pracy?

Istotnie, ustawa nie precyzuje ani minimalnego wymiaru czasu pracy rodzica, ani niani. Nie pozostajemy jednak bez możliwości weryfikacji wątpliwych spraw, bo ZUS ma prawo kontrolować i podważać umowy, które jego zdaniem zostały zawarte dla pozoru.

Zamierzamy co miesiąc analizować dane z naszych baz, aby ustalić, czy rodzice faktycznie mają prawo korzystać z usług niani na podstawie tej ustawy oraz czy sama niania spełnia warunki do ubezpieczeń na podstawie ustawy uaktywniającej. Oczywiście postępowania wyjaśniające będą prowadzone tylko w przypadkach, które będą budziły nasze wątpliwości.

Kwestionować będziemy sytuacje, w których nie będą spełnione warunki określone w ustawie o opiece nad dziećmi do lat 3.

Uważam, że Sejmowi zależało na stworzeniu możliwości zapewnienia opieki najmłodszym dzieciom poprzez racjonalizację zatrudniania opiekunek przez rodziców, m.in. przez przyjęcie na siebie ciężaru finansowania składek od kwot nieprzekraczających minimalnego wynagrodzenia przez budżet państwa.

Dotyczy to jednak sytuacji, w których ze względu na swoją aktywność zawodową żaden z rodziców nie może zapewnić dziecku osobistej opieki.

Jak wynika z poradnika ZUS, gdy rodzice powierzą tej samej niani opiekę nad np. dwojgiem dzieci i podpiszą z nią dwie umowy, składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne za nią będą opłacane tylko z jednej. Można więc wybrać tę, z której składki opłaca budżet, a z drugiej rodzice nie będą regulować żadnych.