Jedno oczu spojrzenie

W 1964 roku przebywający w Stanach Zjednoczonych Czesław Miłosz ofiarował młodemu poecie z Polski Markowi Skwarnickiemu „dość gruby – jak pisał przyszły noblista – zeszyt w czarnej oprawie wypełniony moimi wierszami”. Wysłany pocztą brulion zaginął, by odnaleźć się dopiero po 38 latach. Wtedy przekazany został adresatowi. Wśród kilkudziesięciu wierszy z lat 1938 – 1964 zapisanych ręką Miłosza znalazł się jeden całkowicie nieznany. Oto on, bez tytułu, opatrzony jedynie datą – 1948:

Czy to słuszne, że nie można

zapalić ziarenek kadzidła

przed obrazem Matki Boskiej

z Częstochowy czy Toledo

i prosić żeby wrócono

jeden uśmiech na tę ziemię

i jedno oczu spojrzenie

pełne spokojnej dobroci?

Czy to słuszne, że koniecznie

Trzeba w tę przepaść spadać

gdzie złote lampy cezarów

są najmniejszym incydentem?

W groby sprzed lat miliona,

w braterstwo z Neanderthalem

czy to słuszne żeby człowiek

na zawsze został strącony?

Z kolei inny utwór „Do Alberta Einsteina (fragmenty)” różni się od wersji znanej z „Dzieł zebranych” aż 19 dodatkowymi wersami. Spore różnice istnieją też w pozostałych tekstach poetyckich, wśród których są również tłumaczenia, a także francuski wiersz Oskara Miłosza „Le pont”. Dlaczego wybitny poeta postanowił obdarować młodszego od siebie o 19 lat adepta słowa tak osobistym darem, samodzielnie sporządzonym wyborem swoich wierszy? Poza innymi względami, o których Skwarnicki pisze we wstępie do obecnej edycji „dość grubego zeszytu”, wydanego jako „Wiersze i ćwiczenia” przez Świat Książki, zadecydował o tym opublikowany w 1957 r. w „Tygodniku Powszechnym” „List z Warszawy” kończący się zwrotką:

Za światło dzienne lat młodych,

za ocalenie w Warszawie,

za poezji swobodny oddech

dziękuję Panie Czesławie.