Podwójne oblicze papieża krytyki

Marcel Reich-Ranicki, nazywany „papieżem krytyki niemieckiej”, jest najważniejszą wyrocznią dla niemieckich pisarzy.

Jego odważne i bezkompromisowe sądy, które wygłaszał m.in. w popularnym programie „Kwartet literacki”, wzbudzały skrajne opinie – od uwielbienia do potępienia. Podczas gdy jedni ogłaszają Ranickiego niemal świętym, inni mają o krytyku zgoła odmienną opinię, jak choćby pisarz Martin Walser, który w powieści „Śmierć krytyka” stworzył skrajnie nieprzyjemnego bohatera, jawnie odnosząc się do Ranickiego.

Na postać krytyka cień rzuciło oskarżenie o działalność agenturalną w latach powojennych. Ranicki na zarzuty odpowiedział biografią „Moje życie”, w której jednak przemilczał większość epizodów sprzed 1958 roku, kiedy to wyemigrował do RFN. Do prawdy o Ranickim spróbował dotrzeć niemiecki dziennikarz Gerhard Gnauck w książce „Marcel Reich-Ranicki. Polskie lata”.

[srodtytul]Ponury rozdział[/srodtytul]

Spośród nieznanych faktów z życia Ranickiego najwięcej kontrowersji – obok „etapu agenturalnego” – wzbudza okres warszawski. W Warszawie Marcel Reich spędził lata 1938 – 1944. Do stolicy przybył z Berlina, skąd jego rodzina (która przybyła tam z Włocławka) została deportowana jako Żydzi bez niemieckiego obywatelstwa.

Pierwszy warszawski adres Reicha to ulica Złota, gdzie w domu brata zażywa radości życia – chodzi na koncerty, do teatru, nałogowo czyta książki. Idyllę przerywa wybuch wojny. Reich jako młody chłopak podejmuje wówczas brzemienną w skutki decyzję, zgłasza się do pracy do Judenratu, żydowskiej rady sprawującej, pod auspicjami hitlerowców, władzę nad gettem.

Ze zwykłego urzędnika zajmującego się statystyką szybko staje się szefem ds. korespondencji i tłumaczeń. Dzięki tej funkcji zapewnia sobie spokojne życie w kamienicy przy Chłodnej. Swoją beztroską – jak na tamten czas – egzystencję musi okupić ustępstwami na rzecz moralności.

„Rola żydowskich przywódców w niszczeniu własnego narodu jest dla Żydów niewątpliwie najbardziej ponurym rozdziałem w całej tej ciemnej historii” – pisze o Judenratach Hannah Arendt.

[srodtytul]Wyparte wspomnienia[/srodtytul]

Uprzywilejowana pozycja Reicha szybko stała się wspomnieniem – gdy naziści zaczęli wprowadzać w życie ideę Endlösung, Reich wraz ze świeżo poślubioną Żydówką przenoszą się na ulicę Miłą, niedaleko od Umschlagplatzu.

Wreszcie, w lutym 1943, uciekają z getta i przez 15 miesięcy ukrywają się w domku pod Warszawą (obecnie ulica Osada Ojców na dalekiej Pradze). Schronienia użycza im Bolesław