Zakochać się w Nowojorczykach

Rz:

Czy to prawda, że dyrygent tak jak wino: im starszy, tym lepszy?

Lorin Maazel : W moim wieku mogę się tylko cieszyć, słysząc takie opinie, a mając 77 lat, nie chciałbym autorytatywnie ich potwierdzać. Sam czuję się mądrzejszy, bogatszy, bardziej dojrzały i wydaje mi się, że dzięki temu moje interpretacje różnią się od tych sprzed lat.

Pamięta pan swój koncert z NBC Orchestra w 1941 roku? Miał pan wtedy 11 lat, zaprosił pana Arturo Toscanini.

To był jeden z letnich występów tej orkiestry, dyrygowałem uwerturą "Rienzi" Wagnera, symfonią Mozarta i jeszcze jakimś utworem włoskim. Toscanini był na próbie, potem podszedł do mnie i poklepawszy po plecach, powiedział: dobrze zrobione, chłopcze, niech Bóg cię błogosławi. Widziałem go wtedy pierwszy raz w życiu.

Czy dziś po latach wierzy pan, że cudowne dziecko rzeczywiście potrafi być dyrygentem?

Może pokazać to, co jest największym darem: talent. Dzieci mają też intuicję, podobną może do mistrzów malarstwa naiwnego, a także niezwykłą umiejętność prowadzenia muzycznej frazy, jakiej nie są w stanie osiągnąć dojrzali artyści. Ale muzyka to nie tylko malarstwo, to także poezja, matematyka, filozofia, tenis i narciarstwo. Tyle trzeba zgłębić dziedzin, by stanąć przed orkiestrą i, co najważniejsze, umieć pokazać wszystkie umiejętności. Dlatego nie polecam tego zajęcia młodym ludziom, ja też po tamtym koncercie wróciłem do szkoły i stałem się zwykłym uczniem. Ale nie ukrywam, że w wieku 15 lat zgłębiłem już kilkadziesiąt symfonii, co bardzo mi się później przydało.

Zdarzało się panu wprowadzać do programu występów utwory polskich kompozytorów?

Poza Chopinem dyrygowałem utworami Lutosławskiego i Szymanowskiego, którego bardzo lubię.

Arturo Toscanini twierdził, że nie wie, dlaczego nazywa się go genialnym dyrygentem, przecież on tylko dyryguje zgodnie z tym, co jest w partyturze, niczego nie dodaje i nie ujmuje. To jest tajemnica sukcesu?

Toscanini nieco kokietował. Ale prawdą jest, że najcenniejsi są dyrygenci respektujący dzieło kompozytora i nieutożsamiający się z nim tak silnie, by pod koniec występu można było odnieść wrażenie, że sami skomponowali utwór. Publiczność potrafi wyczuć, czy dyrygent rzeczywiście darzy szacunkiem muzykę, czy też jedynie zna nuty, ale nie jest w stanie oddać tego, co się w nich kryje.

Czy dyrygent uczy się także od orkiestry, z którą pracuje?

Oczywiście, traktuję muzyków jak kolegów, którzy chcą mi coś zaoferować. To, co nazywa się techniką dyrygencką, służy mi jedynie do przekazania intencji i porozumienia się z orkiestrą, a nie do narzucania własnych sądów.

Czego zatem nauczyli pana Nowojorscy Filharmonicy?

Zrozumiałem, że można się wręcz w orkiestrze zakochać. Wcześniej tak nie myślałem o żadnym zespole (śmiech). Nowojorczycy to czarujący ludzie, kontaktowi, ale i wyrafinowani. W pracy z nimi pojąłem też, jak wiele można osiągnąć, jeśli łączy nas to, że jesteśmy Amerykanami. To dla mnie odświeżające doświadczenie po latach spędzonych z zespołami europejskimi. Nowojorczycy mają też świetne brzmienie i sposób frazowania, to ich wyjątkowa zaleta.

Jak bardzo własna tradycja orkiestry decyduje o jej poziomie? Chciałby pan wybrać grupę zdolnych muzyków, pracować z nimi kilka miesięcy i stworzyć zespół?

Właśnie to zrobiłem w nowej operze w Walencji, której zostałem dyrektorem muzycznym. Stworzyłem orkiestrę, osobiście dobrałem wszystkich jej członków, nikt z nich nie miał doświadczeń operowych. To było trudne zadanie, ale możliwe do wykonania, jeśli muzycy chcą się uczyć. Myślę, że potwierdziły to pierwsze premiery.

W młodości grał pan na skrzypcach w orkiestrze. Tak powinien postępować każdy, kto chce być dyrygentem?

Bardzo to polecam. Jako skrzypek pracowałem trzy lata, poznałem repertuar, a przede wszystkim psychologię orkiestry. Wiem też, jak planować próby. To są bezcenne doświadczenia. Ale młodym ludziom szkoda na to czasu, chcą jak najszybciej odnieść sukces. Dlatego mamy dzisiaj tak wielu złych dyrygentów.

rozmawiał Jacek Marczyński

Urodził się w 1930 r. we Francji , ale jego rodzice byli Amerykanami. Uczył się gry na skrzypcach, studiował też filologię, filozofię i matematykę. W latach 40. był koncertmistrzem orkiestry w Pittsburghu. Od połowy lat 50. pracuje z najlepszymi orkiestrami Europy i USA, był też szefem wiedeńskiej Staatsoper i Deutsche Oper w Berlinie. W 2002 r. został dyrektorem Nowojorskich Filharmoników, wcześniej prowadził ponad 100 koncertów tej orkiestry.

Pięć najlepszych orkiestr świata

BERLINER PHILHARMONIKER - działają od 1882 r. Legendę tej najbardziej perfekcyjnej orkiestry zbudował zwłaszcza Herbert von Karajan w latach 1955 - 1989. Dziś kieruje nią Brytyjczyk sir Simon Rattle, mistrz wielkich kreacji muzycznych, którego na szefa wybrali sami Berlińczycy.