Rafał Urbacki - rozmowa

11 grudnia odbyła się premiera twojego najnowszego spektaklu „Stypa". W materiałach prasowych czytamy:

Kolejny odcinek telenoweli pt. „Rafał Urbacki". Tancerz na wózku, niepełnosprawny celebryta i homoseksualny eks-oazowicz powraca, by zmierzyć się z legendą choreografii - dziełem Billa T. Jonesa (...). Choć porusza ważne tematy, najbardziej lubi mówić o sobie

. Czy „Stypa" – jak sama nazwa wskazuje – będzie ostatnią częścią cyklu inspirowanego twoim życiem?

Rafał Urbacki:

No chyba żartujesz? Przecież jak sama zauważyłaś „najbardziej lubię mówić o sobie". "Stypa" jest na ten moment domknięciem mojego projektu tożsamościowego, to czwarta część i w klimacie jest inna od poprzednich. Moje pokręcone korzenie żydowsko-niemiecko-polsko-tatarskie to temat na przyszłość. Kwestie wielokulturowości wielokrotnie były poruszane przez teatr w Polsce, w tańcu niekoniecznie. Potrzebuję więcej czasu, żeby wypracować pomysł na ciało i znaleźć odpowiednią formułę, żeby nie powielać schematów znanych już ze sceny.

Nie kusiło cię, żeby w „Stypie" ograniczyć się do pracy reżysera? Wcielając się w główną rolę na pewno trudno było zachować dystans i mieć pełny wgląd w to, co się dzieje na scenie.

Słowo „rola" jest trochę nieadekwatne do charakteru tego działania. To nie jest teatr ani taniec. Gdybym zaprosił aktora, byłaby to iluzja i z góry założony cudzysłów, bo „to tylko gra". W „Stypie" granica między sztuką i życiem jest tak cienka, że widz odbiera całość jako autentyczny przekaz, często irytująco „prawdziwy", jak mdławe nagrania wideo w spektaklach epigonów Krystiana Lupy. Widz musi sam odpowiedzieć na pytanie: jak bliskie to jest życia i jak wolno mówić na scenie o tematach związanych np. ze śmiercią i mediami. Wolałem postawić widza w sytuacji podbramkowej. Nie można się schować za fasadą roli, kreacji, bo to bardziej świadectwo niż teatr. Nie można dyskutować z wiarygodnością sytuacji. To trochę jak sytuacja bohaterów działań Artura Żmijewskiego, z całym obciążeniem kontekstu ich sytuacji społecznej.

Trwa casting do najnowszego spektaklu Rafała Urbackiego pt.

PIĘKNI

Niektórzy krytycy zarzucają ci, że traktujesz scenę jak gabinet u psychoterapeuty.

Ale ja lubię kozetki i często pracuję na kanapie projektując spektakle. „Stypa" wygląda tak, jakbym chciał się z czegoś wyleczyć. Pewnie chodzi ci o głosy, że projekty społeczno-artystyczne są tak blisko życia, że to nie sztuka. Taka konwencja jest znana na Zachodzie już od ponad 50 lat, ale nie w Polsce. Inspiracje zaczerpnąłem z dokumentacji pracy nad spektaklem „Still/Here" amerykańskiego czarnoskórego HIV-pozytywnego choreografa Billa T. Jonesa i reakcji krytyki na jego spektakl. Recenzentka Arlene Croce odmówiła obejrzenia spektaklu Jonesa w 1995, argumentując to w recenzji niechęcią do oglądania sztuki tak mocno osadzonej w życiu autora. Estetyka i etyka były dla niej zbyt blisko siebie. Z podobnymi głosami spotkałem się jeszcze w ubiegłym, 2012 roku w Polsce. Mam te wszystkie listy i maile...

W „Stypie" bierzesz na warsztat czwartą władzę.

Spektakl jest kompilacją nagrań i materiałów prasowych o mnie, które powstały w wyniku reakcji mediów lub widzów na moje działania w ciągu ostatnich dwóch lat. Moja historia jest w mediach zawsze wykorzystana do podparcia czyjejś narracji. Nie przeszkadza mi to, w końcu nie unikam mediów, ale nie mogę zgodzić się na kreowanie superbohatera, który mimo to, że życie dało mu w kość, działa. Mam wrażenie, że już milion razy to powtórzyłem, ale widać to wciąż mało. Tu wkrada się prawo prasowe: chociaż mam prawo do autoryzacji swoich tekstów, nie mogę autoryzować kontekstu, w którym ukażą się moje słowa.

Przygotowując się do "Stypy" przez dwa lata spotykałem się z dziennikarzami, w skutek czego powstało ponad 120 stron tekstów, jakieś 2 h nagrań radiowych i ok. 1 h nagrań telewizyjnych. Zasada była prosta – wszystkim mediom opowiadałem te same fakty. Już na wstępie każdego wywiadu wiadomo, co interesuje danego dziennikarza i w jakie narracje światopoglądowe, polityczne, estetyczne postanowił mnie wpisać. Proces autoryzacji był w rzeczywistości momentem dyskusji i etapem sprawdzania elastyczności linii jakiejś gazety albo przekonań dziennikarza. Czasem jednak zdarzały się materiały puszczane bez autoryzacji i wtedy okazywało się, że prawo prasowe jest skonstruowane w taki sposób, że sprostowanie, do którego mam prawo, bardziej uwłacza mojej inteligencji niż tekst, który poszedł w formie, jaką wymyślił dziennikarz. Nie chodzi już o moją historię, ale o to jak działa mechanizm archiwizowania historii indywidualnych w mediach i status jednostki w mediatyzowanej „demokracji".

Czy taniec jest tą formą, w której najbardziej się wyrażasz, czy może jest głównie rehabilitacją i metodą usprawniania ciała, a dopiero w dalszej kolejności twoim medium?

Zapomniałaś dodać, że to przede wszystkim moja forma zarobkowania, więc staram się być w tym coraz lepszy. Można nazwać mój ruch formą rehabilitacji, podobnie, jak twoje dziennikarstwo można by nazwać formą rozpisywania długopisu. Na pierwsze warsztaty w Śląskim Teatrze Tańca poszedłem, przepraszam – pojechałem, mając za sobą kilka amatorskich spektakli w liceum. To był przypadek, że taniec wyprowadził mnie na nogi. Ruch był medium, które od zawsze wykorzystywałem i częściej myślałem o sobie jako o reżyserze niż o kimś, kto może się wypowiadać za pomocą ruchu. Twórcy, którzy mnie interesują, są z pogranicza tańca i performansu: Keith Hennessy, artyści NEA Four, albo z tzw. „Kowalni".

Twoje nazwisko pojawia się również na afiszach teatralnych.

Obecnie pracuję z reżyserami teatralnymi jako choreograf np. z duetem Strzępka/Demirski. W pracy choreografa teatralnego pracuję nad obecnością aktora na scenie, nad jego motoryką, wykształceniem kinesfery, czyli tego, jak aktor ma się poruszać. Bardzo często jest to praca przeoczana. Polscy krytycy teatralni nie mają narzędzi do tego, żeby opisywać  ruch sceniczny, więc tego nie robią i gdy nie zobaczą wyizolowanych „tanuszków", nie zauważają pracy choreografa. Nie żebym na to utyskiwał – zbieram jedynie spostrzeżenia.

W swoich spektaklach i performansach otwarcie mówisz o misji, jaką jest przenikanie do powszechnej świadomości z tematami, które często są spychane na margines, czyli: homoseksualizm, niepełnosprawność, piętnowanie inności przez Kościół. Dlaczego wybrałeś tak ulotne medium? Taniec może zostać zarchiwizowany w formie zdjęć, czy wideo. Jednak dokumentacja jest jedynie namiastką tego, co się dzieje w czasie rzeczywistym na scenie. Czy nie myślałeś o tym, żeby wzmocnić swój przekaz przez bardziej trwałe medium?

W zasadzie nie miałem wyjścia, bo nic innego nie umiem. Może najwyższy czas nakręcić teledysk. Albo wydać książkę. Przecież te wszystkie wywiady w prasie mogę potraktować jako opasły debiut literacki – w końcu autoryzacja swoich wypowiedzi to też żmudna praca literacka. Ciągle mam nadzieję, że da się ten tymczasowy i ulotny taniec wpisać w komunikat, który będzie nośny i pójdzie gdzieś dalej. Dość z myśleniem o tańcu, jako o sztuce „z mgły i galarety". To potężne narzędzie wypowiedzi ciała politycznego. Takiego odbioru trzeba też nauczyć widza, jak również tego, że takie tematy w tańcu może odnaleźć.

Czy planujesz wypracować metodę poruszania się dla osób z problemami podobnymi do twoich?

Daj spokój, nie mam żadnej misji. Wojtek Klimala kręci o mnie dokument, w którym pracuję z rugbistą na wózku. Nie zakładamy, że stanie na nogi, jest już kilkanaście lat po wypadku. Z moją pomocą będzie tańczył bez wózka. W Instytucie Teatralnym również będę pracował z tancerzami na wózkach i paraolimpijczykami. Będę indywidualnie z każdym z nich pracował nad świadomością ruchu. Motoryka człowieka sprawnego, jak każda norma, jest czymś umownym. Tancerz baletowy, który ma większe niż ktoś z ulicy możliwości ciała, to też ruch patologiczny, tyle że waloryzowany dodatnio, bo to wyuczone, unikatowe i nazwane pięknym.

Jak znalazłeś niepełnosprawne aktorki, które wzięły udział w spektaklu „W Przechlapanem" w Instytucie Teatralnym im. Z. Raszewskiego w Warszawie, którego jesteś autorem?