Opera Krakowska i Opera Narodowa: Halka w dwóch premierach

Ani w Operze Narodowej w spektaklu Natalii Korczakowskiej, ani u Waldemara Zawodzińskiego w Operze Krakowskiej nie zobaczymy świata, jaki wymyślił Stanisław Moniuszko. Dziś realizatorzy na nowo odczytują każdy dramat z kulturowego kanonu, więc dlaczego miałoby to ominąć "Halkę"?

Współczesny teatr szuka na nią sposobu, miotając się między skrajnościami. W Łodzi w 2002 r. Krzysztof Kelm kazał bohaterce podpalić kościół i stanąć na czele chłopskiej rewolty. Trzy lata później w Operze Wrocławskiej Laco Adamik zamienił "Halkę" w opowieść miłosną, która mogłaby się rozegrać w każdej epoce i wszędzie na świecie.

Wszyscy realizatorzy uciekają ze szlacheckiego dworu i odcinają się od folkloru. W Warszawie bohaterowie noszą współczesne stroje z lekkim odwołaniem do tradycji (autor Marek Adamski). Dla Krakowa stylowe kostiumy zaprojektowali Magdalena Tesławska i Paweł Grabarczyk, ale miejsce akcji nie jest jasne. Reżyser rozegrał ją w pudełkowej zabudowie o sterylnie czystych, srebrnych ścianach. Podobny pomysł – w bieli – miała Natalia Korczakowska ze scenografką Anną Met. Tatry zaznaczono jedynie konturem gór z neonowych światełek (Kraków) lub sylwetkami śpiących rycerzy (Warszawa).

Po pozbawieniu "Halki" realiów epoki co nam pozostanie? Konflikt dwóch światów: bogactwa i biedy, pychy i skromności, konwenansu i szczerości, obłudy i prawdy, co inspiruje inscenizatorów do tworzenia symbolicznych obrazów.

Uroda symboli

W obu spektaklach znajdziemy ich wiele, najpiękniejszy jest ten rozpoczynający warszawską "Halkę": na tle zimnej bieli pojawia się salon Stolnika w ostrych, groźnych barwach.

W kolejnych aktach wizualnych atrakcji też nie zabrakło, ale pomiędzy nimi napięcie słabnie, nie ma emocji scalających akcję. Zwłaszcza w Warszawie wieje chłodem i pustką. A przecież "Halka" opowiada o miłości wielkiej, tragicznej i niszczącej. Dotyka ona prawdziwych ludzi. Kiedy w przeszłości Janusz zakładał kontusz, a Halce dawano chustę i kierpce – oboje wykonawcy wiedzieli, kim mają być. Odwoływali się do tradycji, wspomagali stereotypem, ale tworzyli konkretne postaci. We współczesnych inscenizacjach bohaterów trzeba wymyślić od nowa i to zadanie przerosło twórców ostatnich premier.

Papierowy Jontek

Kim ma być na przykład szlachetny, ale papierowy Jontek? Tomasz Kuk próbował powielać dawne wzorce, zresztą w Krakowie ma tylu fanów, że gdy tylko zaczął śpiewać "Szumią jodły", już dostał brawa. W Warszawie reżyserka na dużą część spektaklu posadziła Jontka na kanapie, a że dla lirycznego Rafała Bartmińskiego wokalnie ta partia jest zbyt dramatyczna, zaistniał w minimalny sposób.

Sama Halka to wspaniała, ale trudna rola. Początkowo jest krucha i delikatna, potem tragedia narasta, jej gniew przeplata się z tkliwością, bunt z pokorą. Kiedy w I akcie w Krakowie Ewa Vesin (Halka) wykrzyczała swe pretensje do Janusza, wiadomo już było, że dalej zabraknie bogactwa odcieni. W Operze Narodowej Wioletta Chodowicz zaczęła bardzo pięknie, z delikatnych fraz budując Halkę liryczną. Jednak w następnych scenach zabrakło żaru i dramatycznej ekspresji.

Najłatwiej jest z Januszem, bo to czarny charakter i Artur Ruciński jako jedyny stworzył w Warszawie wyrazistą postać. Nie jest to wyłącznie zasługa reżyserki, bo tylko on w partyturze Moniuszki potrafił znaleźć zróżnicowane tworzywo do zbudowania roli.