Piosenki Powstania Warszawskiego

Fragment tekstu z archiwum "Rzeczpospolitej", z dodatku "Muzy stolicy '44"

Jak można w ogóle śpiewać, gdy nad głowami świszczą kule, bomby rozrywają budynki, a czołgi rozwalają barykady?

– Kiedy walczyliśmy, oczywiście nikomu nie w głowie były śpiewy. Ale przecież pojawiały się też chwile spokoju, takiego niby normalnego życia, czas oczekiwania. Wtedy towarzyszyły nam piosenki. Zwłaszcza lubiłem te z energią, wesołe, rytmiczne, zachęcające i podtrzymujące na duchu – mówił Tymoteusz Duchowski „Motek”, w powstaniu harcerz Szarych Szeregów.

Śpiewanie i słuchanie tych „zakazanych” piosenek było wtedy z jednej strony przejawem ruchu oporu wobec Niemców, a z drugiej – prostą potrzebą przekazania emocji i obcowania choćby z namiastką kultury. Czasami jednak bywało niebezpieczne.

Pod ostrzałem i w płomieniach

Piosenkarka i aktorka Hanna Brzezińska wspominała występy dla żołnierzy na Starym Mieście: „Stawaliśmy na beczce po kapuście, a wkoło nas zbierali się żołnierze i ludność cywilna. Staraliśmy się żyć normalnie... Pierwszy koncert odbył się na Kilińskiego 3, na podwórzu. Stał tam cały oddział, który miał iść do walki. Nagle nadleciały sztukasy. I nikt się nie ruszył. Akurat śpiewałam i czułam, że nie wypada mi przerwać. Pamiętam też pożar Hotelu Polskiego na Długiej. Byliśmy proszeni o to, by śpiewać i recytować do końca, póki nam nie dadzą znaku, że trzeba uciekać...”.

Jeden z takich powstańczych spontanicznych wieczorów z piosenką opisywał też zmarły tragicznie w katastrofie pod Smoleńskiem gen. Stanisław Nałęcz-Komornicki w swoim pamiętniku: „Na podium wskoczył któryś z chłopaków i objął batutę dyrygenta. Rozpoczęto oczywiście »Serce w plecaku«, potem hymn »Parasola«, a potem na scenę wszedł starszy pan z opaską na rękawie w niebieskim kombinezonie, takim samym, jak nosili chłopcy ze Śródmieścia. Ktoś zagrał kilka akordów na harmonii. Na sali ucichło. Z ust do ust podawano wiadomość: »Fogg! Fogg!«. Skłonił się i powiedział, że dzisiejsze piosenki poświęca chłopcom ze Starówki”.

Najważniejsze były słowa

Mieczysław Fogg powstańcom kojarzy się też z „Pieśnią o matce”. Śpiewał tę wzruszającą melodię w pierwszych dniach powstania, podczas improwizowanych koncertów w kawiarniach, świetlicach i szpitalach, np. przy Lwowskiej. – Tam był kurz i zaduch. A on nie oszczędzał głosu. Śpiewał na życzenie chorych i rannych. Wielu słyszało go wtedy ostatni raz – opowiadała Bogna Markowska.

Przypominała też historię jednej z najpiękniejszych powstańczych pieśni: „Marszu Mokotowa”, która stała się hymnem Szarych Szeregów.

– Melodię napisał mój szwagier Jan Markowski przy starym fortepianie na kwaterze przy ul. Ursynowskiej. Swój wiersz przyniósł mu wtedy młody żołnierz Mirosław Jezierski. Piosenkę przepisano później na kawałkach papieru i rozesłano do oddziałów. Kanałami dotarła z Mokotowa na Koszykową, gdzie mieszkał Fogg – opowiadała Bogna Markowska.

Po raz pierwszy zaśpiewał on „Marsz” w auli Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, gdzie wystąpił wspólnie z Mirą Zimińską.

W piosenkach powstańczych najważniejsze były słowa. Pisane na gorąco, pod wpływem chwili, nawiązujące do wydarzeń w poszczególnych oddziałach Armii Krajowej.