Jak sądzić się z liniami lotniczymi

Dostępność podróży lotniczych, zwłaszcza tanimi liniami stale rośnie. Np. w okresie zimowym coraz więcej amatorów białego szaleństwa decyduje się dotrzeć na miejsce urlopu samolotem. Sprzęt sportowy zabierają najczęściej z sobą. Podczas podróży lotniczej z akcesoriami narciarsko-snowboardowymi nietrudno, niestety, o niemiłe niespodzianki.

Zawyżona opłata za bagaż

Nie zawsze oczywistą sprawą jest dochodzenie roszczeń dotyczących bagażu od przewoźnika na drodze sądowej, w razie gdy bezpośrednia reklamacja oraz pomoc organu ochrony praw konsumenta zakończyły się fiaskiem. Dotyczy to na przykład sytuacji, w której linia lotnicza – mimo braku podstaw nawet we własnym regulaminie przewozów oraz wbrew wcześniejszej odmiennej praktyce – pobiera zawyżoną opłatę za przewóz sprzętu narciarskiego, domagając się na lotnisku dodatkowo opłaty za spakowane osobno buty narciarskie, z uzasadnieniem, że dokonana podczas rezerwacji opłata za sprzęt narciarski obejmuje tylko narty (jedną sztukę bagażu). W takich przypadkach organy ochrony praw konsumenta najczęściej odsyłają podróżnego na drogę postępowania sądowego, a z uwagi na fakt, że sprawa dotyczy z reguły przewoźnika mającego siedzibę w jednym z państw Unii Europejskiej, sugerują dochodzenie roszczeń w oparciu o regulacje Rozporządzenia (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 lipca 2007 r. ustanawiającego europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń (dalej: Rozporządzenie 861/2007). Rozporządzenie to ma zastosowanie m.in. do transgranicznych spraw cywilnych, w przypadku gdy wartość przedmiotu sporu, z wyłączeniem wszystkich odsetek, wydatków i nakładów, nie przekracza 2000 euro; zatem omawiane roszczenia w przeważającej większości przypadków będą objęte zakresem tego aktu prawnego. Jednak należy zwrócić uwagę, że Rozporządzenie 861/2007 nie reguluje – co oczywiste – kwestii merytorycznych (podstaw, zasad i zakresu odpowiedzialności przewoźnika lotniczego), a także nie zawiera przepisów jurysdykcyjnych (nie określa, którego państwa sądy są właściwe do rozpoznania sprawy) ani przepisów kolizyjnych (nie wskazuje prawa właściwego, tj. prawa określonego państwa, które powinien zastosować sąd, rozstrzygając merytorycznie spór). Kwestie te podlegają zatem ustaleniu w oparciu o inne regulacje prawne.

Konwencja montrealska i rozporządzenia unijne dotyczące przewozu lotniczego nie zawierają uregulowań w tej materii. Z uwagi na fakt, że konwencja montrealska określa wprost jurysdykcję oraz zasady i zakres odpowiedzialności przewoźnika lotniczego w razie zniszczenia, zagubienia lub uszkodzenia bagażu, a przy tym jej tytuł wskazuje, że ujednolica ona jedynie „niektóre prawidła dotyczące międzynarodowego przewozu lotniczego", zasadne wydaje się przyjęcie, że omawiane roszczenia znajdują się poza zakresem regulacji konwencji. W związku z tym w poszukiwaniu nie tylko prawa właściwego, ale również jurysdykcji należy sięgnąć do innych aktów prawnych.

Właściwość sądu

W zakresie jurysdykcji takim uregulowaniem jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (wersja przekształcona) (Dz.U.UE L z 20 grudnia 2012 r.) – dalej: Rozporządzenie 1215/2012. Określając jurysdykcję w oparciu o przywołane rozporządzenie, należy pamiętać, że choć amator narciarstwa lub snowboardu będzie z reguły konsumentem w rozumieniu tego rozporządzenia, to jednak przepisy sekcji 4. Rozdziału 2. Rozporządzenia 1215/2012, regulujące jurysdykcję w sprawach dotyczących umów konsumenckich, nie znajdą zastosowania. Zgodnie bowiem z przepisem art. 17 ust. 3 Rozporządzenia 1215/2012 sekcja 4. nie ma zastosowania do umów przewozu (z wyjątkiem umów przewidujących w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu). W konsekwencji jurysdykcja będzie podlegać określeniu albo w oparciu o art. 4 ust. 1 Rozporządzenia 1215/2012 (przyznaje on jurysdykcję sądom państwa, w którym pozwany przewoźnik ma siedzibę) albo art. 7 rozporządzenia (w podanym wyżej przykładzie pobrania zawyżonej opłaty od podróżnego właściwy byłby sąd miejsca świadczenia usług – w przypadku roszczeń umownych, względnie sąd miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę – w przypadku roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia), przy czym wybór należy do podróżnego (powoda).

Nie zawsze zatem właściwy do rozpoznania sprawy będzie sąd państwa członkowskiego, na którego terytorium podróżny ma miejsce zamieszkania (a często będzie to wprawdzie sąd polski, ale inny niż właściwy według miejsca zamieszkania podróżnego).

Które prawo

Jeśli chodzi o kwestię właściwości prawa, to podstawą wskazania prawa właściwego będzie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 593/2008 z 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) – w odniesieniu do roszczeń opartych na zobowiązaniach kontraktowych – oraz Rozporządzenie (WE) Nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych („Rzym II") – w zakresie roszczeń opartych na zobowiązaniach pozakontraktowych.

W przypadku roszczeń kontraktowych należy mieć na względzie, że właściwość prawa dla umów przewozu jest uregulowana bezpośrednio – w art. 5 Rozporządzenia Rzym I. Normy tam zawarte wyprzedzają regulację dotyczącą umów konsumenckich, zawartą w art. 6 tego rozporządzenia. Przepis art. 5 ust. 2 zd. 1 Rozporządzenia Rzym I przewiduje dla umowy przewozu osób właściwość prawa państwa, w którym podróżny ma miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem że w tym samym państwie znajduje się miejsce wyjazdu lub miejsce przeznaczenia. Jeżeli warunki te nie są spełnione, stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się miejsce zwykłego pobytu przewoźnika (art. 5 ust. 2 zd. 2 Rozporządzenia Rzym I). Od razu trzeba jednak zastrzec, że przywołane regulacje art. 5 ust. 2 zd. 1 i 2 Rozporządzenia Rzym I znajdują zastosowanie dopiero w braku wyboru prawa właściwego przez strony umowy. Zgodnie bowiem z ogólną regułą przewidzianą w Rozporządzeniu Rzym I, również w odniesieniu do umów przewozu osób dopuszczalny jest wybór prawa właściwego przez strony. Art. 5 ust. 2 zd. 3 Rozporządzenia Rzym I zawęża natomiast możliwość tego wyboru, stanowiąc, że strony mogą wybrać wyłącznie prawo państwa, w którym: podróżny ma miejsce zwykłego pobytu lub przewoźnik ma miejsce zwykłego pobytu lub znajduje się siedziba głównego organu zarządzającego przewoźnika lub znajduje się miejsce wyjazdu lub znajduje się miejsce przeznaczenia. Biorąc pod uwagę, że klauzula wyboru prawa właściwego jest najczęściej zawarta w regulaminie przewozów linii lotniczej (zatem podróżny, zawierając umowę przewozu lotniczego, nie ma rzeczywistego wpływu na wybór prawa), prawem wybranym przez strony będzie z reguły prawo państwa siedziby przewoźnika. W razie braku wyboru prawa, celem uniknięcia zastosowania prawa wskazanego w art. 5 ust. 2 zd. 1 lub 2 Rozporządzenia Rzym I, można próbować wykazać, że zastosowanie znajduje art. 5 ust. 3 rozporządzenia przewidujący, że jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że umowa – w przypadku braku wyboru prawa – pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 2, stosuje się prawo tego innego państwa. Skuteczność powołania się na art. 5 ust. 3 Rozporządzenia Rzym I zależy jednak od okoliczności konkretnego przypadku.

Rozporządzenie Rzym II będzie z kolei podstawą wskazania prawa właściwego w przypadku dochodzenia przez podróżnego roszczeń w oparciu o zobowiązanie z tytułu czynu niedozwolonego albo z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (nienależnego świadczenia). W pierwszym przypadku zastosowanie znajdzie regulacja zawarta w art. 4 Rozporządzenia Rzym II przewidująca właściwość prawa państwa, w którym obie strony mają miejsce zwykłego pobytu, a w braku takiej okoliczności – właściwość prawa państwa, w którym powstała szkoda. Natomiast w drugim przypadku (który mógłby mieć zastosowanie w odniesieniu do podanego powyżej przykładu pobrania zawyżonej opłaty od podróżnego) zastosowanie znajdzie z reguły przepis art. 10 ust. 1 Rozporządzenia Rzym II (konieczność sięgnięcia do uregulowań zawartych w art. 5 ust. 2 i 3 rozporządzenia raczej nie zajdzie). Przepis ten stanowi, iż „jeżeli zobowiązanie pozaumowne z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, w tym także z nienależnego świadczenia, dotyczy istniejącego pomiędzy stronami stosunku, takiego jak stosunek wynikający z umowy lub z czynu niedozwolonego, który jest ściśle związany z tym bezpodstawnym wzbogaceniem, podlega ono prawu właściwemu dla tego stosunku". W obu przypadkach wybór prawa (choć dopuszczalny) raczej nie będzie miał miejsca z uwagi fakt, że w stosunkach konsumenckich musi on mieć charakter następczy (może nastąpić dopiero po zajściu zdarzenia będącego źródłem szkody). Podobnie jak w przypadku zobowiązań umownych, także w odniesieniu do obu ww. rodzajów zobowiązań pozaumownych można próbować powoływać się na regułę korekcyjną ściślejszego związku; tu również powodzenie takiego kroku będzie zależało od okoliczności konkretnego przypadku.

Powyższa krótka analiza prowadzi do wniosku, że w razie dochodzenia od przewoźnika lotniczego roszczeń innych niż z tytułu zniszczenia, zagubienia lub uszkodzenia bagażu, określenie jurysdykcji i prawa właściwego nie jest sprawą oczywistą. Mimo że najczęściej postępowanie sądowe będzie mogło się toczyć na podstawie przepisów Rozporządzenia 861/2007, nie jest wcale przesądzone, że jurysdykcja będzie przysługiwała sądowi państwa miejsca zamieszkania podróżnego, a ryzyko, że prawem właściwym będzie prawo obce dla podróżnego, jest znaczne.

—Krzysztof Peroń

Zdaniem autora

Krzysztof Peroń, radca prawny kancelaria prawna Nowakowski i Wspólnicy sp.k.