Inflacja to niewidzialny podatek

Badania Franco Modiglianiego, laureata Nagrody Nobla z ekonomii, i Stanleya Fischera, wieloletniego wiceszefa Międzynarodowego Funduszu Walutowego, pokazują że inflacja szkodzi warunkom życia ludzi aż na 25 sposobów.

Lokaty wyżej oprocentowane, ale zysk nie rośnie

Jednym z tych kosztów jest fakt, że – jak wyjaśnia Narodowy Bank Polski na swoim portalu edukacyjnym – inflacja nakłada na ludzi i przedsiębiorstwa niewidoczny bez dokładniejszego przyjrzenia się podatek. Ma on negatywne skutki dla wzrostu gospodarczego, gdyż zniechęca ludzi do pracy i oszczędzania, a przedsiębiorstwa – do podejmowania nowych inwestycji.

Podwyższona inflacja powoduje, że wiele osób i firm płaci po prostu wyższe podatki, nawet wówczas, gdy oficjalnie obciążenia podatkowe nie rosną. Jak to się dzieje?

Dobrym przykładem jest opodatkowanie dochodów z oszczędności – np. odsetek od lokat bankowych. Podatek płaci się od wartości nominalnej uzyskanego zysku, a nie od wartości realnej, czyli z uwzględnieniem wzrostu cen w danym okresie.

Załóżmy, że składamy 100 zł oszczędności na lokacie z oprocentowaniem na poziomie o 2 pkt proc. wyższym niż inflacja, stawka podatku wynosi zaś 20 proc. Jeśli inflacja ukształtuje się na poziomie 3 proc., bank naliczy odsetki w wysokości 5 proc. Nominalne oprocentowanie lokaty po zapłaceniu podatku wyniesie 4 proc., a realny zysk – 1 proc. – wynika z wyliczeń przedstawionych w publikacji Fundacji Obywatelskiego Rozwoju FOR „Ile kosztuje nas inflacja?" przygotowanej przez Piotra Ciżkowicza i Andrzeja Rzońcę.

Jeśli inflacja wyniesie 8 proc., to realny zysk spada do zera. Bank naliczy wówczas wprawdzie wyższe odsetki – 10 proc., ale po odprowadzeniu podatku zostaje 8 proc. nominalnego zysku, czyli tyle, o ile wzrosły ceny. „Gdyby w kolejnym roku inflacja przekroczyła 8 proc., nominalny zysk z lokaty nie byłby nawet w stanie – po opodatkowaniu – zneutralizować oszczędzającemu spadku realnej wartości lokaty" – piszą Rzońca i Ciżkowicz.

Zamrożone stawki zjadają podwyżki

Kolejny mechanizm oddziałuje poprzez wysokość progów podatkowych, kwot wolnych od podatku czy kosztów uzyskania przychodu, jeśli nie są one podnoszone w miarę wzrostu cen. Powoduje to, że nawet osoby, których realne dochody nie rosną, płacą wyższy podatek, ponieważ jest on naliczany od dochodów nominalnych.

Załóżmy, że stawki podatku to 20 i 30 proc., próg podatkowy wynosi 100, a kwota wolna od podatku – 5 jednostek rocznie. Osoba z podstawą opodatkowania wynoszącą 5 jednostek rocznie nie zapłaci w ogóle podatku, osoba z podstawą wynoszącą 40 odprowadzi podatek w wysokości 17,5 proc. podstawy, a osoba z 90 – 18,9 proc. podstawy. Jeśli w ciągu pięciu lat inflacja wyniesie 20 proc. i o tyle samo wzrosną wynagrodzenia (czyli realnie nie wzrosną), pierwsza osoba z naszego przykładu zapłaci podatek w wysokości 3,3 proc. podstawy, druga – 17,9 proc., a trzecia (która wpadnie w II przedział podatkowy) – prawie 20 proc. Gdyby w tym czasie progi i kwota wolna były podwyższane o wskaźnik wzrostu cen, stosunek podatku do podstawy byłby co roku taki sam.

W Polsce skala podatkowa jest zamrożona od 2009 r. Od tego czasu przy dochodach do 85 528 zł płacimy 18-proc. podatek pomniejszony o 566,02 zł kwoty wolnej, dochody powyżej 85 528 zł są obłożone 32-procentową stawką.

Oznacza to, że osoba, która w 2009 r. zarabiała 85 528 zł, a jej dochód w kolejnych latach zwiększał się tak jak poziom cen, za każdą złotówkę dodatkowego dochodu będzie musiała zapłacić 32 proc., a nie 18 proc. podatku. „Realna wartość jej wynagrodzenia, czyli ilość dóbr i usług, które będzie mogła za to wynagrodzenie kupić, zmniejszy się na skutek wzrostu płaconego podatku" – czytamy na portalu NBP.

Firmom trudniej inwestować

Inflacja wpływa też na wzrost realnych obciążeń podatkowych płaconych przez przedsiębiorców. Przykładowo, jeżeli firma zakupiła towary za 100 jednostek, a potem sprzedała je za 105, to przy inflacji w tym okresie wynoszącej 10 proc. poniosła realną stratę. Jednak mimo to będzie musiała zapłacić podatek dochodowy od 5 jednostek nominalnego dochodu, czyli różnicy między przychodem a kosztem w cenach historycznych.