60 lat historii Izraela z perspektywy polityków, artystów i zwykłych ludzi

Swoją ojczyznę budowali na pustkowiu, tak jak bohaterowie filmu „Zakotwiczeni w ziemi” Gady Castela. Przyjechali do Izraela z Europy, pełni nadziei i zapału. Syjonistyczne idee wcielali w życie, tworząc kibuce, czyli spółdzielcze, samowystarczalne osady. Wcześniej, przed II wojną światową, całym światem Żydów z centralnej, wschodniej i zachodniej Europy były sztetle, małe miasteczka, w których życie płynęło zgodnie z naukami Tory i Talmudu, najwyższym autorytetem cieszył się miejscowy rabin.

Rozmawiano w jidysz. Żydzi z diaspory swobodnie porozumiewali się nim w domach, bez potrzeby używania hebrajskiego, który był zarezerwowany dla obrządków religijnych. Jidysz nie tylko ułatwiał codzienną egzystencję. Był także esencją żydowskiej kultury. W tym języku kręcono filmy, opowiadano szmoncesy, śpiewano piosenki.

O tych ostatnich opowiada belgijska „Żydowska dusza” Nathalie Rossetti i Turi Finocchiaro. – Piosenki w jidysz były niezwykle zróżnicowane – mówi twórcom filmu Miriam Fuks, jedna z bohaterek dokumentu. – Niektóre opisywały rewolucyjne nastroje, inne były pacyfistyczne. Jeszcze inne dotyczyły miłości i religii. Słowem – świetnie wyrażały złożoną żydowską tożsamość. Niestety, wszystko umarło wraz z rozpętaną przez Hitlera wojną. To było jego jedyne zwycięstwo. Zniszczył sztetl, a wraz z nim kulturę jidysz.

Dziś ona powraca – właśnie w postaci piosenek. Rossetti i Finocchiaro pokazują, że artyści z różnych zakątków Europy chętnie śpiewają w języku Żydów ze sztetli. Jidysz znów staje się częścią europejskiego folkloru.

Jednak nie odrodził się w Izraelu. – Kiedy powstało państwo żydowskie, jidysz stał się tabu – tłumaczy Fuks. – Pokolenie, które doświadczyło Zagłady, traktowało związaną z nim kulturę jako oznakę słabości.

Jeszcze przed wybuchem wojennego koszmaru działacze ruchu syjonistycznego ubolewali nad kondycją narodu wybranego. Apelowali, by ich rodacy zajęli się uprawą roli zamiast handlem i spekulacją. Przekonywali, że w nadchodzących czasach potrzebny będzie etos szlachetnego wojownika. Nowy Żyd miał bronić się przed prześladowaniami.

Ta wizja przyświecała ludziom, którzy w 1948 roku tworzyli izraelskie państwo, a potem przez lata kształtowali jego politykę. W dokumencie „Rabin – Peres. Wszystko nas dotyczy” Arika Heniga przyglądamy się fascynującej relacji między dwoma politykami tej generacji: Icchakiem Rabinem i Szymonem Peresem. W ich wzajemnych stosunkach odbijają się burzliwe losy Izraela.

Byli rywalami. Konkurowali o stanowisko przewodniczącego Partii Pracy. Dwukrotnie obejmowali urząd premiera.

Obaj należeli do żydowskiej podziemnej organizacji wojskowej Haganah i wzięli udział w wojnie o niepodległość. Jednak gdy Rabin zyskiwał popularność i uznanie, walcząc na froncie, Peres zdobywał broń dla walczących, biorąc udział w tajnych negocjacjach. Rabin stał się symbolem bohatera narodowego, Peres zaś ucieleśniał wyobrażenie o polityku, który gładko pnie się po szczeblach partyjnej kariery. Choć publicznie deklarowali wzajemną sympatię, nie ufali sobie. Mimo to razem doprowadzili do przełomu w stosunkach Izraelczyków z Palestyńczykami i państwami arabskimi. W 1993 roku Icchak Rabin jako premier podpisał porozumienie z Jaserem Arafatem. Ruszył proces pokojowy na Bliskim Wschodzie, nie byłoby to jednak możliwe, gdyby nie zakulisowe działania Peresa, wówczas ministra spraw zagranicznych w rządzie Rabina. Niestety, epilog współpracy wybitnych polityków był tragiczny.

W 1995 roku obaj wzięli udział w manifestacji na rzecz procesu pokojowego, śpiewając „Pieśń pokoju”. Nagle z tłumu wyłonił się Jigal Amir, prawicowy nacjonalista przeciwny zawartym porozumieniom. Spojrzał na Peresa. Minął go i zastrzelił Rabina.

Także w dokumencie „Świadek. 60 lat” Michy Schagrir oglądamy przełomowe momenty izraelskiej historii. Bohaterem filmu jest urodzony w 1924 r. David Rubinger, który do Izraela przyjechał jako 15-latek. Od tamtej pory z aparatem w ręku dokumentuje wszystkie najważniejsze wydarzenia: rok 1948 i radość z utworzenia Państwa Izrael, uzyskanie dostępu do Ściany Płaczu w 1967 r., wojnę Jom Kippur w 1973 r., pierwsze w historii przemówienie prezydenta Egiptu w Knesecie w 1977 r. Rubinger skupia obiektyw przede wszystkim na zwykłych ludziach. Twórcy dokumentu towarzyszą mu z kamerą, gdy po latach spotyka się z bohaterami swoich zdjęć. Widzimy dojrzałą kobietę, która w 1973 roku jako sanitariuszka pomagała rannemu żołnierzowi. Dorosłe dziś dzieci wspominają, jak uszły z życiem podczas ostrzału katiuszy. Fotograf pokazuje trudną historię narodu z ludzkiej perspektywy.