Guillermo del Toro: Wszyscy są choć trochę dobrzy

Trzy lata temu trzeciego w karierze Oscara przyniosła panu animowana wersja „Pinokia”, teraz w Netfliksie można oglądać „Frankensteina”. Wraca pan do opowieści zapamiętanych z dzieciństwa?

Dokładnie tak jest. To były dwie legendy, które mi towarzyszyły od najwcześniejszych lat. Byłem nimi zafascynowany. Rosłem w ultrakatolickiej rodzinie, w ultrakatolickim środowisku. Wszystko tam było czarno-białe. Dobre albo złe. Obowiązywały rygorystyczne wzory zachowania, w które trudno mi się było wpisać. A nagle zobaczyłem, że może być inaczej. Przeczytałem książkę Mary Shelley jako jedenastolatek i to nie była historia potwora. Shelley na początku XIX wieku zadawała fundamentalne pytania: „Co to znaczy być człowiekiem?” Pamiętam też, jakie wrażenie zrobił na mnie „Frankenstein” Jamesa Whale’a z 1931 r. z Borisem Karloffem w roli głównej. Wróciłem z mszy w kościele, włączyłem telewizor i on tam był. Poczułem, że jestem w jakimś sensie podobny do niego. Właśnie „inny”. 

 „Inny” to znaczy jaki? 

W tamtym czasie, zwłaszcza w moim środowisku fajny chłopak grał w piłkę, w zimie chodził na lodowisko, czasem pobił się nawet z kolegami. A ja byłem dziwakiem: tkwiłem nosem w książkach – pochłaniałem ich całe setki, czytałem nawet podręczniki medyczne, kiedyś zaszokowałem matkę stwierdzeniem, że niedługo umrę, bo rozpoznaję u siebie objawy terminalnego stadium raka. Byłem w tamtym świecie odmieńcem. I nagle, dzięki Mary Shelley poczułem, że nie jestem jedyny i że mam do swojej inności prawo. Po pół wieku, w pierwszym dniu zdjęć do „Frankensteina” przyniosłem na plan rysunek, który zrobiłem w dzieciństwie. 

Pana powrót po latach do „Frankensteina” nie dziwi. Począwszy od debiutanckiego „Cronos”, gdzie opowiadał pan o nieśmiertelności, stale pojawiają się w pana twórczości elementy horroru, mistyki, science-fiction. 

Ciągle słyszę, że w moich filmach są „monstra”. Ale proszę się im przyjrzeć. Czy to będzie „Kształt wody” czy blockbuster „Blade: wieczny łowca”, moje monstra zawsze są bardzo ludzkie. Cierpią jak my wszyscy. „Frankensteina” też można nazywać horrorem albo opowieścią science-fiction z elementami bajki. Takie określenia kochają dystrybutorzy i krytycy. Nie mam z tym problemu. Ale dla mnie jest to przede wszystkim opowieść o ojcu i synu. I o tym, czym jest ich relacja. To mnie ciekawi coraz bardziej. Zawsze uważałem, że jestem kompletnie inną osobą niż mój ojciec. A kiedyś, gdy miałem już czterdzieści kilka lat, patrząc w lustro zobaczyłem jego. Oczywiście. W moich filmach zawsze ukryte są jakieś elementy autobiograficzne.

Czytaj więcej

Film

Agata Turkot o przemocy domowej: Nie zdawałam sobie sprawy, jak olbrzymia jest skala problemu

– Dopóki nie zetkniemy się z przemocą domową bezpośrednio, to mamy świadomość, że jest ona proble...

Przeskoczył pan o pokolenie wyżej?

Tak, w życiu, ale także w moim kinie. Dzieci nas uczą, tworzą od nowa. Tylko że do dobrego ojcostwa też trzeba dojrzeć. Jak dzieci źle się zachowują, jesteśmy oburzeni. Jak odnoszą sukcesy, jesteśmy dumni. „To mój syn!” – chwalimy się. Sztywni i niereformowalni. A naprawdę nie powinniśmy stosować wobec nich wciąż tych samych, starych kryteriów oceny. Liczy się spotkanie dwóch generacji, próba wzajemnego zrozumienia się, przebaczenia. Kiedy byłem młodszy, robiłem filmy, w których mówiłem: „Potwory są złe, ludzie są dobrzy”. Teraz myślę, że wszyscy są raczej źli. Albo wszyscy są choć trochę dobrzy. Nie ma czarno-białych podziałów. 

Właśnie to przeświadczenie wniósł pan ostatnio do swojego kina…

Rzeczywiście nie interesuje mnie już robienie filmów o złych monstrach. Mój Frankenstein jest cierpiącym człowiekiem, który pyta ojca: „Dlaczego mnie takim zrobiłeś?” O tym już wcześniej był „Pinokio”. Ożywiając go kilka lat temu chciałem pokazać go inaczej niż robili to moi poprzednicy. Interesowały mnie relacje Pinokia z ojcem, a przede wszystkim stosunek ojca do drewnianego syna. Pinokio uczył się być chłopcem, ale ważniejsze było to, że Dżepetto uczył się być ojcem i akceptować inność swojego dziecka. Na Frankensteina również chciałem spojrzeć inaczej. I znów: przed czterdziestką zrobiłbym ten film z pozycji syna. Teraz patrzyłem na tę historię jak ojciec. 

Część krytyków dopisuje tu również znaczenia polityczne.

Dzisiaj każda wypowiedź, nawet utrzymana w formie bajki, ma swoją polityczną wymowę. Filmy często przypominają rosyjskie lalki „matrioszki”: zdejmujesz różne warstwy i dochodzisz do kolejnych. Z kinem jest podobnie: pierwszą warstwę wyznacza akcja, a dalej dokopujesz się do kolejnych refleksji – natury politycznej, społecznej, duchowej. Bardzo chciałem dotrzeć we „Frankensteinie” aż do tej ostatniej warstwy. Bo uważam, że całe zło świata bierze się dzisiaj nie z polityki, lecz z zagubionych po drodze wartości: moralności, uczciwości, tolerancji, współodczuwania. 

W tworzeniu „Frankensteina” pomogli panu aktorzy. Oscar Isaac jako Victor Frankenstein i Jacob Elordi są znakomici.

Początkowo Victora miał zagrać inny aktor, ale okazało się, że nie zgrały nam się terminy. Widocznie tak miało być. Oscar i Jacob rzeczywiście stworzyli znakomity duet. Wiedziałem od początku, że tak będzie. Ja nie przywiązuję wagi do próbnych zdjęć. Nie potrzebuję ich. Patrzę aktorom w oczy. One są najważniejsze, pokazują wszystko. Oscar miał w nich ból, szaleństwo, odwagę. Jake – całkowitą niewinność i otwartość. 

Wprowadził pan na ekran silną postać kobiety, którą zagrała Mia Goth.

Mia rzeczywiście jest bardzo współczesna. Skomplikowana, niezależna. Przypomina trochę dzisiejsze feministki. Chciałem, żeby widzowie oglądali film, a nie film historyczny, „z epoki”.

Jednak zadbał pan o niesamowitą oprawę „Frankensteina”. 

Bardzo starannie przygotowywaliśmy tę produkcję. Marzyłem, by była ona perfekcyjna pod każdym względem, a swoim rozmachem przypominała wielkie dzieła z najlepszych czasów Hollywoodu. I postanowiliśmy to zrobić w sposób całkowicie naturalny, jak najmniej wykorzystując sztuczną inteligencję. Jest na przykład w filmie scena, gdy rozjuszony Frankenstein przewraca statek. Dzisiaj każdy producent zamówiłby małą replikę statku, a reszty dokonałoby AI. Myśmy sobie na to nie pozwolili. Zresztą żadna sceneria, którą widz ogląda w naszym filmie nie pochodzi z komputera. Pokonywaliśmy setki kilometrów, żeby znaleźć odpowiednie miejsca zdjęć, część dekoracji wybudowaliśmy też w studiu. 

Dzisiaj to rzadkość. Ale czy warto tak uciekać od pomocy sztucznej inteligencji?

Oczywiście, że tak. Pochodzę z Meksyku, a Meksyk kocha sztukę. Artystyczną wizję, artyzm, fantastyczne kolory. I to we mnie jest. Choć pracuję w Stanach, zachowałem w sobie zamiłowanie do autentyczności. 

Młodzi filmowcy będą się śmiać, że jest pan oldschoolowy.

Nie zabraniam im tego. Pod pewnymi względami jestem. W powieści Mary Shelley można wyczytać pytanie: „Co czyni nas ludźmi?”. Dziś to pytanie jest absolutnie zasadnicze. Mamy prawo do wahań, niedoskonałości, własnych decyzji i własnego spojrzenia na świat. I żadna sztuczna inteligencja nas w tym nie zastąpi. Dlatego się jej nie boję.

A jest coś, czego pan się boi?

Boję się zalewającej nas głupoty, chciwości, braku wyobraźni. 

Czytaj więcej

Platformy streamingowe

Widzieliśmy „Heweliusza”. Jak dochodzi do polskich katastrof?

„Heweliusz” w reżyserii Jana Holoubka na podstawie scenariusza Kaspra Bajona z Magdaleną Różczką,...