Jubileusz Romana Polańskiego. Reżyser skończył 90 lat

Jego losów starczyłoby na życie kilku osób. Jego talentu - dla kilku artystów. Podobnie jak jego nagród, zebranych w Europie i Ameryce.  Od Oscara i Europejskiej Nagrody Filmowej, przez canneńską Złotą Palmę, berlińskiego Złotego Niedźwiedzia i weneckiego Srebrnego Lwa do francuskich Cezarów, brytyjskich BAFTA, hiszpańskich Goya, włoskich Donatelli, polskich Orłów. Filmowy portal IMDB wylicza mu ponad 100 zdobytych statuetek. Dorobek artystyczny Polańskiego jest ogromny: to razem z krótkimi filmami ponad 40 tytułów, poczynając od polskiego „Noża w wodzie”, poprzez wybitne, niepokojące obrazy francuskie „Matnia”, „Wstręt”, „Lokator”, amerykańskie wielkie hity jak „Dziecko Rosemary” czy „Chinatown”, wreszcie europejskie produkcje m.in. „Gorzkie gody”, „Autor widmo”, „Rzeź” i najważniejszy, jak mówi sam artysta film – „Pianista”. 

Czytaj więcej

Film

"Reality": jak FBI ukrywało wpływ Putina na wybory w Ameryce

„Reality” Tiny Satter pokazuje 26-letnią pracowniczkę amerykańskiej armii, która ujawniła wpływ R...

Napisano o nim już wszystko: biografie, tysiące recenzji jego filmów, studia naukowe. 

— Stale czytam książki o mnie, w których wszystko mija się z prawdą — mówi Polański.

On sam czterdzieści lat temu, też wydał swoją autobiografię „Roman”.

Polański nosi w sobie wojenne wspomnienia żydowskiego dziecka, potworną tragedię śmierci żony i przyjaciół zamordowanych w Los Angeles przez bandę Mansona, cały worek pięknych chwil z filmowych planów i artystycznych sukcesów. 

Polański musiałby stanąć przed sądem w USA

Ale też na jego dzisiejszym życiu wielkim cieniem położył się gwałt na trzynastoletniej dziewczynce, którego dopuścił się w 1977 roku, w domu Jacka Nicholsona. Dzień przed ogłoszeniem wyroku sądowego uciekł wtedy do Europy i do dzisiaj nie może wjechać do Stanów, gdzie sprawa się nie przedawniła i choć ofiara dawno mu wybaczyła, musiałby stanąć przez sądem. Ten czyn, za który nigdy publicznie nie przeprosił sprawił, że Polański został w dobie #metoo usunięty z Amerykańskiej i Francuskiej Akademii Filmowej, a pojawienie się jego filmu na wielkim festiwalu zawsze wzbudza kontrowersje. 

Polański stał się bohaterem wielu filmowych dokumentów: od „Roman Polański. Ścigany i pożądany” o meandrach oskarżenia Polańskiego aż do niedawnego „Polański. Horowitz. Hometow”, gdzie dwa artyści chodząc po dzisiejszym Krakowie wspominają swoją wojenną przeszłość. 

Teraz, z okazji 90-urodzin artysty, wracam do filmu dokumentalnego „Roman Polański. Moje życie”, który z okazji zbliżającej się osiemdziesiątki artysty zrealizował Laurent Bouzereau, który zarejestrował rozmowę reżysera z jego przyjacielem Andrew Braunsbergiem w domu reżysera w Gstaad. Braunsberg produkował „Tragedię Makbeta” i „Lokatora”. Polubili się, a ich przyjaźń trwa do dzisiaj. W czasie, gdy Roman Polański siedział w areszcie domowym w Gstaad, Braunsbergowi udało się to, czego nie potrafiła osiągnąć Marina Zenovich, kręcąc „Ściganego i pożądanego”. Namówił przyjaciela do zwierzeń.

— Zdałem sobie sprawę, jak mało przez te wszystkie lata rozmawialiśmy o twoim życiu — mówi do Polańskiego.

Ich rejestrowana przez Pawła Edelmana rozmowa jest bardzo szczera. Nie ma w niej tematów-tabu. Są wspomnienia. Czasem bardzo bolesne. To, co opisał Roman Polański w książce „Roman by Roman” nagle nabiera jeszcze bardziej osobistego charakteru. Opowiadając o rodzicach, getcie czy morderstwie Sharon Tate, Polański nie umie ukryć emocji. Cofa się w siebie, głos mu się łamie. Milknie, mięśnie twarzy zaczynają mu drgać, jakby bezgłośnie płakał.  Dokument Bouzereau ma jeszcze jeden atut. Książka kończyła się w latach 80., tu Polański opowiada także o ostatnich miesiącach. Po raz pierwszy mówi o zatrzymaniu w Zurichu.

— Gdy wyszedłem z samolotu, stewardessa zaprowadziła mnie do pomieszczenia, które wyglądało jak salon dla VIP-ów — opowiada Roman Polański. — Trzej mężczyźni stali tam i przyglądali mi się. Podeszli. Pomyślałem: „Pewnie dziennikarze”. Jeden z nich pokazał mi policyjne ID i powiedział: „Jest pan aresztowany”. Czułem się jakoś na luzie. Sam się sobie dziwiłem.

Ale potem przyszło 10 trudnych tygodni w celi. Łóżko, stolik, małe okienko. Najgorsze, najboleśniejsze były odwiedziny dzieci. I wreszcie zwolnienie, droga do Gstaad, gdzie górski dom stał się jego więzieniem na kolejnych kilka miesięcy. 

Wojenne wspomnienia Polańskiego

W czasie rozmowy Roman Polański sięgnął pamięcią najgłębiej, jak potrafił. Pierwsze lata życia spędzone w Paryżu? Ruchome schody do metra. Pierwsze wspomnienie polskie? Kraków, a potem już bomby spadające na Warszawę, gdzie rodzina przeniosła się tuż przed 1939 rokiem. Miał wtedy 6 lat. 

Opowieść o wojennych losach jest wstrząsająca. Najpierw opaski z gwiazdą Dawida na rękawach. „Bo jesteśmy Żydami” — tłumaczyli rodzice. „Nie wiedziałem nawet, co to znaczy” — mówi Polański. Chwila, gdy ojciec powiedział mu, że Niemcy zabrali matkę. Potem ta, gdy zobaczył go w kolumnie prowadzonej przez żołnierzy, a on tylko krzyknął: „Zjeżdżaj stąd!” I wreszcie, gdy ojciec wrócił z obozu. Tylko on. Po latach, gdy zaprosił go z drugą żoną do Gstaad, zastał go w hotelu roztrzęsionego, płaczącego. Z radia płynęły słowa piosenki „O, mein Papa”. Ta piosenka rozbrzmiewała w obozie, gdy Niemcy wyprowadzali do gazu dzieci. Rany wyniesione z wojny otwierały się nawet po pół wieku. Zapamiętane z życia sceny Bouzereau odnajduje w filmach artysty.  

W dokumencie Bouzereau Roman Polański opowiada o swojej drodze twórczej: o wizycie w radiu, dzięki której zaczął występować, przedstawieniu „Syn pułku”, nieudanych egzaminach na wydział aktorski, roli w „Pokoleniu” Wajdy, studiach reżyserskich, sukcesie „Noża w wodzie”, współpracy z Brachem, wreszcie „Dziecku Rosemary”, „Chinatown” – wielkim sukcesie, który jednak nie przyniósł Polsńskiemu Oscara, o karierze amerykańskiej i małżeństwie z Sharon Tate.

Na ekranie urzekającej urody blondynka. „To było zbyt piękne, żeby było prawdziwe” — mówi Polański. Opowiada o powrocie Sharon Tate z Europy do Ameryki. Chcieli, żeby ich dziecko urodziło się w Stanach. Była w ósmym miesiącu ciąży, nie mogła lecieć samolotem. Odprowadził ją na statek.

— Przy pożegnaniu pomyślałem, że już jej nigdy nie zobaczę — mówi w filmie. 

Głupia myśl, jeśli nic się nie dzieje. Ale potem był już ten telefon. „Wszyscy nie żyją” — wydusił z siebie jego agent.

Morderstwo, jakiego dokonał Charles Manson ze swoją bandą w domu w Beverly Hills, było przeraźliwą tragedią. Polański wrócił do Los Angeles — do innego życia i do innego Hollywoodu, z zaryglowanymi drzwiami, bronią w każdej posesji, strachem. „Przez lata nie byłem sobą” — mówi.

Spory fragment filmu poświęcony jest sprawie gwałtu 13-letniej Samanthy Gailey, procesowi, ucieczce ze Stanów, której konsekwencje artysta ponosi do dzisiaj. Ale po latach, nawet po wydarzeniach w Zurichu, więzieniu i procesie ekstradycyjnym — Polański wydaje się pogodzony z losem. Mieszka i pracuje we Francji, od 23 lat jest mężem aktorki Emmanuelle Seigner, mają 19-letnią córkę i 14-letniego syna.

— Może lepiej doceniam te chwile szczęścia, małżeństwo z Emmanuelle, dwoje cudownych dzieci, takie najnormalniejsze w świecie życie — właśnie dlatego, że znowu oberwałem... Przecież nigdy nie dostałbym tego, co mam teraz, gdyby nie stało się wcześniej to wszystko, co mnie spotkało.