Wbrew obiegowej opinii emerytury i renty nie są wypłacane z budżetu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Świadczenia te są finansowane z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. ZUS wykonuje zadania związane z obsługą FUS. Są to jednak dwa odrębne ciała.

FUS jest funduszem, w którym gromadzone są wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne: emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. A nad procesem ewidencjonowania tych składek na indywidualnych kontach czuwa ZUS. Instytucja ta nie ma wpływu na wysokość świadczeń. To, w jaki sposób są one obliczane, wynika z ustaw. Rolą Zakładu jest administrowanie przepływem środków finansowych, tak aby środki ze składek mogły posłużyć do wypłaty świadczeń.

Właśnie za obsługę owego funduszu ZUS pobiera określone wynagrodzenie. Pokrywa ono koszty związane z działalnością ZUS (wynagrodzenia dla pracowników, utrzymanie sprzętu i budynków etc.). Zakład zapisuje w całości składki na kontach ubezpieczonych, a wynagrodzenie, które ZUS otrzymuje, nie może pomniejszać wysokości bieżących wypłat lub przyszłych zobowiązań emerytalnych. Pomiędzy ZUS a FUS istnieje rozdzielność bilansowa dająca gwarancję, że ani jedna złotówka ze składek nie wpłynie na konto ZUS.

Kilka funduszy w jednym

Wszystkie składki ściągnięte przez ZUS nie zasilają budżetu tej instytucji, lecz wpływają do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

FUS jest funduszem państwowym powołanym do realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych. Składa się de facto z kilku funduszy. Podstawowym jest fundusz emerytalny, z którego finansowane są wypłaty emerytur. Istnieje też fundusz rentowy. Stąd pochodzą pieniądze m.in. na renty dla osób niezdolnych do pracy, renty rodzinne, dodatki pielęgnacyjne, zasiłki pogrzebowe. Z kolejnego funduszu – chorobowego – wypłacane są ubezpieczonym świadczenia w razie choroby i macierzyństwa. A środki z funduszu wypadkowego przeznaczone są na świadczenia w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

FUS czerpie przychody głównie ze składek odprowadzanych przez płatników w imieniu ubezpieczonych, ale nie tylko. Część wpływających do funduszu środków to odsetki od depozytów bankowych, odsetki od nieterminowo regulowanych wobec FUS zobowiązań, zwrot nienależnie pobranych świadczeń, opłaty prolongacyjne, dodatkowe opłaty wnoszone przez płatników składek oraz pieniądze z Funduszu Rezerwy Demograficznej.

FUS może też otrzymywać dotacje z budżetu państwa w granicach określonych w ustawie budżetowej. Środki te mogą być przeznaczone wyłącznie na wypłatę świadczeń gwarantowanych przez państwo w sytuacji, gdy brakuje pieniędzy z innych źródeł. Dodatkowo w razie potrzeby fundusz może zaciągać kredyty (już od dwóch lat nie było to konieczne). Operacja ta wymaga zgody ministra finansów.

W tym roku budżet FUS to ponad 200 mld zł, z czego na wypłatę emerytur i rent planuje się kwotę blisko 176 mld zł. Pozostałe duże pozycje w wydatkach stanowią zasiłki chorobowe (9,4 mld zł) oraz dodatki do świadczeń (5,7 mld zł). Dotacja z budżetu państwa wyniesie natomiast 42 mld zł.

Bez wpływu na wysokość świadczeń

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wykonuje zadania związane z obsługą Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i otrzymuje za to wynagrodzenie, z góry ustalone i podlegające ścisłej kontroli organów państwa. Jego dominująca część pochodzi z odpisu z FUS. Wysokość tego odpisu co roku ustalana jest kwotowo w ustawie budżetowej. Na 2015 r. został on zaplanowany w kwocie 3,4 mld zł (tyle samo było w 2014 r.). Odpis z FUS na działalność ZUS w 2015 r., w relacji do przychodów FUS zaplanowanych na 2015 r., wyniesie 1,76 i będzie najniższą wartością w ciągu ostatnich dziesięciu lat.

Bardzo ważne i jeszcze raz wymagające podkreślenia jest to, że odpis ten, choć pomniejsza środki przekazywane do FUS, to nie pomniejsza zapisów na indywidualnych kontach ubezpieczonych. Jak to możliwe? Zarówno kwota na wynagrodzenie dla Zakładu, jak i pokrywanie niedoborów w FUS wynikające z nadwyżki wypłacanych świadczeń nad wpływającymi składkami pokrywane są przez budżet państwa. Choć efekt końcowy tej operacji jest tożsamy z finansowaniem ZUS z budżetu, to ma tę zaletę, że środki mogą być pobierane ze znacznie większą regularnością, niż gdyby ZUS był bezpośrednio finansowany z dotacji budżetowej. Inaczej niż w firmach ubezpieczeniowych, towarzystwach funduszy inwestycyjnych lub towarzystwach funduszy emerytalnych ZUS nie pobiera wynagrodzenia od wielkości portfela, aktywów etc. Jako instytucja wykonawcza ZUS nie ma wpływu ani na wysokość składek, ani na wysokość świadczeń. Dlatego też ustawodawca corocznie w ustawie budżetowej ustala konkretną kwotę budżetu Zakładu.

Poza kwotą odpisu ZUS uzyskuje też przychody z innych źródeł, np. za pobieranie składek na ubezpieczenie zdrowotne, do Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Funduszu Pracy, za przekazywanie środków do OFE. Ma też przychody np. z tytułu zwrotu kosztów egzekucyjnych.