Konferencja była wspólnym przedsięwzięciem Branżowych Punktów Kontaktowych (BPK) Sieci Badawczej Łukasiewicz, które pomagają polskim firmom i instytucjom ze świata nauki korzystać z unijnego programu Horyzont Europa. Jej głównym celem , było zwiększenie udziału polskich podmiotów w tym programie. A warto przypomnieć, że jest to największy europejski program badań i innowacji dostępny dla podmiotów takich jak uczelnie, przedsiębiorstwa, instytucje publiczne i organizacje pozarządowe. Niestety Polska, jak dotąd, korzysta umiarkowanie z tych dotacji. Obecnie z jednego euro wpłaconego przez Polskę do budżetu programu Horyzont Europa nad Wisłę wracają jedynie 63 eurocenty. Jednocześnie z tożsamej wpłaty do budżetu Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych do Polski trafia z powrotem jedynie 37 eurocentów. Oznacza to, że polscy podatnicy finansują badania niekoniecznie polskich, a innych europejskich naukowców.. W interesie naszego kraju jest zwiększenie naszej skuteczności w pozyskiwaniu grantów, co ostatnio się dzieje, acz powoli. Co więcej, według Europejskiego Wskaźnika Innowacyjności (European Innovation Score – EIS) poziom innowacyjności naszej gospodarki wynosi jedynie 65 proc. średniej unijnej. Wydarzenie koordynowane przez Łukasiewicz – ITECH Instytut Innowacji i Technologii  posłużyło więc zarówno prezentacji sukcesów polskich podmiotów, ale też identyfikacji barier w pozyskiwaniu grantów z programu Horyzont Europa oraz budowaniu strategii silniejszej obecności Polski w europejskiej przestrzeni badawczej, co jak podkreślił Wiesław Skwarko, wiceprezes Sieci Badawczej Łukasiewicz jest kluczowe nie tylko dla naszej nauki, ale też dla całej gospodarki. Podkreślał, że współpraca nauki z biznesem i jej efekty mogą pomóc wejść naszej gospodarce na nowy poziom rozwoju związany w mniejszym stopniu z konsumpcją i powielaniem czy też ulepszaniem znanych już technologii, a w większym z ich tworzeniem i powstawaniem innowacji na skalę nie tylko krajową, ale światową.

- Koordynatorem Branżowych Punktów Kontaktowych (BPK) jest Instytut Innowacji i Technologii ITECH. Ponadto, 6 innych instytutów jest zaangażowanych w prowadzenie tematycznych punktów dla danych branż. Nasze instytuty są wsparciem, przede wszystkim dla przedsiębiorców, ale także dla innych jednostek naukowych, w przygotowaniu wniosków i łączeniu sił tworząc wspólne konsorcja na potrzeby naborów w ramach programu Horyzont Europa – przypomniał Wiesław Skwarko.

Nowy program za pasem

Podczas gdy trwa wciąż realizacja programu Horyzont Europa, także z udziałem polskim podmiotów, znana jest też już propozycja Brukseli dotycząca nowego programu i o niej też dyskutowano podczas wydarzenia. Jak przypomniał prof. Rafał Łukasik, dyrektor Departamentu Badań, Innowacji i Komercjalizacji w Centrum Łukasiewicz propozycja Komisji Europejskiej (KE) zakłada, że program Horyzont Europa 2.0, który będzie realizowany w latach 2028-2034 ma dysponować budżetem, aż o 83% większym niż obecny program Horyzont Europa realizowany w okresie 2021-2027.

- Większy budżet to więcej pieniędzy, które zostaną rozdystrybuowane w europejskim ekosystemie badawczym. Komisja Europejska podwaja budżet i jest to oczywiście okazja dla polskich zespołów badawczych. Nowy program zakłada też m.in. koncentrację na zielonych technologiach. Tworzy to szansę dla polskich badaczy, którzy już angażują się w badania na tym obszarze. Kolejny plus to fakt, że nowy program ma być prostszy. Wiele jego aspektów uproszczono. Nowy program nie będzie tak skomplikowany jak aktualny, a uproszczenia to m.in. niższe progi administracyjne, więcej narzędzi cyfrowych, co oznacza, że mniejsze zespoły badawcze będą mogły korzystać z tego programu w sposób bardziej wydajny.

To także silne powiązanie i akcent położony na konkurencyjność biznesu i przemysłu - oceniał prof. Andrzej Szeptycki, podsekretarz stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW). Wiceminister wskazał też na kilka elementów, które mogą być postrzegane niekoniecznie jako pozytywne. – Priorytety programu stanowią wyzwanie, gdyż mogą faworyzować graczy już doświadczonych, czyli duże konsorcja z Europy Zachodniej. Może to być rzeczywiście przeszkoda dla relatywnie nowych krajów w Unii Europejskiej, takich jak Polska. Kolejny element to współfinansowanie i angażowanie różnych typów funduszy. To jest często trudność dla mniejszych graczy z uboższych europejskich regionów. I ostatni element, choć niemniej ważny, to większy nacisk na szybkie wyniki. Może to niestety zniechęcać do prowadzenia najważniejszych badań podstawowych..  – mówił wiceminister Szeptycki.

- Wszyscy wiemy, że nasz kraj nie radzi sobie z pozyskiwaniem środków z programu Horyzont Europa tak dobrze jak byśmy chcieli, ale delikatny postęp widać. Bardzo dobra wiadomość to zapowiadany wzrost budżetu całego programu w kolejnej perspektywie budżetowej. Jednak co ważne, większy budżet nie oznacza, że do Polski automatycznie trafi więcej pieniędzy na badania i rozwój. Tu nie ma kopert krajowych i takiej krajowej koperty dla nas nie będzie też w nowym programie. Musimy jednak konkurować o te fundusze i musimy być w tej konkurencji lepsi niż jesteśmy teraz. Dużo już nauczyliśmy się uczestnicząc w dwóch programach tj. programie Horyzont 2020 i aktualnym programie Horyzont Europa– mówił prof. dr hab. inż. Jerzy Małachowski, dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBR).

-  W Europie jest wiele krajów, które mają finansowanie krajowe wspierające aktywność badaczy na tym polu.  Jednocześnie aktualnie mamy coraz większą liczbę polskich aplikacji w programie Horyzont Europa, więc musimy zwrócić uwagę na decyzje na poziomie lokalnym, krajowym – mówił prof. Krzysztof Pyrć, prezes zarządu Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej.

Co więc powinno się zadziać, aby nasz kraj pozyskiwał więcej pieniędzy z programu Horyzont Europa 2.0 ? Jak wskazał prof. Rafał Łukasik, Polska powinna tworzyć strategiczne sojusze w kierunku uzyskania następujących celów:

• Wesprzeć propozycję budżetu wynoszącą 175 mld euro: stanowczo poprzeć ten ambitny poziom  finansowania i przeciwdziałać jego cięciom, wskazując wysoką stopę zwrotu (do 1:1) i potrzebę inwestycji w kluczowe obszary rozwoju.

• Wesprzeć program Widening: utrzymać i wzmocnić instrumenty do niego należące (np. Teaming, Twinning), m.in. wprowadzając zachęty dla konsorcjów z państw EU13 i działania ograniczające drenaż talentów.

• Kształtować Europejski Fundusz Konkurencyjności (ECF) i priorytety: zabiegać o udział Polski w zarządzaniu ECF i otwarte konkursy, wskazywać priorytetowe tematy dla kraju (np. obronność, energia, cyfryzacja) w agendzie programu.

• Wzmocnić potencjał krajowy: zwiększyć krajowe nakłady na B+R (do 3% PKB) i przygotować instytucje do programu (szkolenia, wsparcie MŚP przez Krajowe Punkty Kontaktowe), aby w pełni wykorzystać możliwości Horyzontu Europa 2.0.

• Wreszcie uczynić priorytetem wzrost środków trafiających do Polski. W 2023 r. Polska wpłaciła 2.77% środków budżetu unijnego, tymczasem w programie Horyzont 2021–2027 pozyskała jedynie 1.54% finansowania.

Branżowe Punkty Kontaktowe oferują pomoc

Podczas wydarzenia można było nawiązać kontakt z przedstawicielami Branżowych Punktów Kontaktowych (BPK), które pomagają uzyskać środki z programu Horyzont Europa na badania i innowacje poprzez doradztwo,  organizację wydarzeń networkingowych oraz wsparcie w znalezieniu partnerów i przygotowaniu wniosków.

- Sieć Badawcza Łukasiewicz, która skupia 22 instytuty badawcze na terenie całej Polski jest odpowiedzialna za prowadzenie Branżowych Punktów Kontaktowych (BPK). Ich koordynatorem jest Instytut Innowacji i Technologii ITECH. Ponadto, 6 innych instytutów jest zaangażowanych w prowadzenie tematycznych punktów dla danych branż. Nasze instytuty są wsparciem, przede wszystkim dla przedsiębiorców, ale także dla innych jednostek naukowych, w przygotowaniu wniosków i łączeniu sił tworząc wspólne konsorcja na potrzeby naborów w ramach programu Horyzont Europa – przypomniał Wiesław Skwarko.

Podczas wydarzenia “Horizon4Poland 2025”  zorganizowano też sesje tematyczne przez wybrane Branżowe Punkty Kontaktowe np. „Od wizji do rzeczywistości: program badań i innowacji w zakresie wirtualnych światów w Europie”, czy też sesję informacyjną o konkursach partnerstw współfinansowanych w obszarze zdrowia, podczas których zaprezentowano nadchodzące konkursy w ramach europejskich partnerstw badawczych w tym obszarze: THCS, ERA4Health, EP PerMed, ERDERA oraz BrainHealth, wraz z omówieniem ich tematyki, zasad udziału i możliwości dla polskich jednostek.

Podczas sesji pitchingowej odbyła się też krótka prezentacja projektów z potencjałem do rozwoju w programach europejskich (HE, EIC, EIT) z udziałem instytucji finansujących i partnerów zagranicznych. Zorganizowano też spotkania B2B/B2R mające na celu wsparcie w budowaniu konsorcjów i partnerstw projektowych w kontekście nadchodzących konkursów Horyzont Europa.

Wydarzeniu „Horizon4Poland 2025” towarzyszyła gala rozdania nagród dla lekarzy innowatorów w konkursie „Wdrożenie innowacji w opiece zdrowotnej”. W jej trakcie zaprezentowano projekty finalistów, którzy pokazali, jak innowacje mogą poprawiać jakość opieki nad pacjentem, efektywność procesów medycznych oraz zarządzanie placówkami zdrowotnymi.

W konferencji wzięło udział 500 uczestników reprezentujących świat nauki, biznesu, administracji i funduszy wspierających rozwój badań.

Patronat Rzeczpospolitej