Tak pożyjesz, jak zaoszczędzisz

Rz: Z danych Komisji Nadzoru Finansowego wynika, że Polacy nie są zbyt skorzy do oszczędzania w trzecim filarze. Dlaczego?

Filip Chybalski:

Wydaje mi się, że tak jest przede wszystkim z tego powodu, iż nadal nie jesteśmy świadomi wysokości emerytur w nowym systemie, czyli w systemie zdefiniowanej składki. A będą one zdecydowanie niższe od tych wypłacanych w starym systemie zdefiniowanego świadczenia. Dla porównania: średnia emerytura wypłacana w ramach starego systemu wynosi ponad 2,7 tys. zł, a w ramach nowego – ponad 1,7 tys. zł. „Nowa" emerytura jest więc niższa od „starej" o ok. 37 proc. Różnica jest ogromna i powinna motywować osoby odprowadzające składki w nowym systemie do dodatkowego oszczędzania na starość.

Jak przekonać ludzi, że opłaca im się odkładać?

Przede wszystkim trzeba zwiększyć świadomość ludzi co do tego, jakie będą w przyszłości emerytury wypłacone w nowym systemie. Trudno dziś dokładnie przewidzieć, jakie one rzeczywiście będą, ale z pewnością będą niskie, poniżej oczekiwań większości społeczeństwa.

Jak zmiany w OFE wpłyną na nasze emerytury?

Rządowe zmiany w polskim systemie emerytalnym spowodują, że znów, podobnie jak przed 1999 rokiem, niemal całe nasze przyszłe świadczenie emerytalne będzie zobowiązaniem państwa, gdyż tam trafi cała lub niemal cała składka emerytalna. Odnosząc się do starej zasady, stosowanej w inwestowaniu – a oszczędzanie na emeryturę można utożsamiać z procesem inwestycyjnym – nie należy wszystkich jajek wkładać do jednego koszyka. Chodzi o zwykłą dywersyfikację ryzyka.

Budowa takiej świadomości to trudne zadanie.

To prawda, ale społeczeństwo musi zdać sobie z tego sprawę. Musi wiedzieć, że warto gromadzić dobrowolne oszczędności w sektorze prywatnym: jajka warto rozsądnie podzielić pomiędzy koszyk zarządzany przez państwo (ZUS) a koszyk zarządzany przez instytucje prywatne (np. PTE, ale także banki, fundusze inwestycyjne i inne instytucje rynku finansowego działające w ramach III filara). Sektor publiczny charakteryzuje się bowiem większym ryzykiem politycznym. Dla przykładu, kto by pomyślał 5 lat temu, że rządzący ponownie dokonają „przewrotu" w naszym systemie emerytalnym? Poza tym dobrowolne produkty emerytalne dają pewne korzyści finansowe, z których też warto skorzystać. Krótko mówiąc, na emeryturze tak sobie pożyjesz, jak sobie dzisiaj zaoszczędzisz.

Ale dla młodego człowieka perspektywa emerytury jest niezwykle odległa.

Im wcześniej zaczniemy oszczędzać, tym szybciej zaczniemy korzystać z „dobroci" procentu składanego, czyli tym szybciej zaczną procentować odsetki od gromadzonego kapitału. Dla przykładu, załóżmy, że Kowalski zaczyna oszczędzać 30 lat przed emeryturą i wpłaca na koniec każdego roku 1,2 tys. zł. Roczna stopa zwrotu niech wynosi 5 proc. Pomińmy podatki i inflację. Po 30 latach zgromadzi kapitał w kwocie 79,7 tys. zł. Nowak podejmuje podobną decyzję, ale na 15 lat przed emeryturą. Chcąc „dogonić" Kowalskiego, oszczędza dwukrotność tego, co Kowalski (2,4 tys. zł), bo okres jego oszczędzania będzie o połowę krótszy. Ale przy tej samej stopie zwrotu nie ma szans go dogonić. Zgromadzi kapitał w kwocie 51,8 tys. zł. Dlaczego? Dlatego, że w przypadku Kowalskiego dłużej procentują odsetki.

Ile powinniśmy odkładać, aby żyć godnie na emeryturze?

To jest dość trudne pytanie, ponieważ godne życie na emeryturze to kwestia subiektywnej oceny, w dużym stopniu zależnej od dochodów w okresie aktywności zawodowej. Poza tym to, jakie dochody będziemy osiągać na emeryturze, zależy nie tylko od tego, ile zaoszczędzimy, ale także: kiedy przestaniemy pracować. Przypuszczam, że w przyszłości wiele osób będzie łączyć dochód emerytalny z dochodem z pracy. Żyjemy bowiem coraz dłużej i coraz dłużej jesteśmy zdolni do pracy.

Jakie są możliwości finansowe Polaków w kwestii indywidualnego oszczędzania?

Są one oczywiście bardzo zróżnicowane, podobnie jak zróżnicowane są nasze dochody. Niemniej liczne badania wskazują, że mamy problem z konsekwencją w oszczędzaniu. Jako powód nieoszczędzania zazwyczaj podawany jest niski dochód. Ale z pewnością istotną barierą dla gromadzenia oszczędności emerytalnych jest przedkładanie bieżącej konsumpcji nad przyszłą. Oszczędzanie wiąże się przecież z kosztem, jakim jest właśnie rezygnacja z części bieżącej konsumpcji na rzecz przyszłej, niepewnej konsumpcji, bowiem nie ma pewności, że dożyjemy starości.

Jest to dość powszechny problem, nie tylko w Polsce.

Badania naukowe z obszaru decyzji emerytalnych wskazują, że jedną z barier w oszczędzaniu na emeryturę jest ograniczona samokontrola i występowanie w trakcie oszczędzania wyborów z natychmiastową gratyfikacją. Decyzje emerytalne są narażone na „nieracjonalność" także z tego powodu, że są dość skomplikowane, co wynika z towarzyszącej im niepewności. Nie wiemy bowiem, ile będziemy w przyszłości zarabiać, jak długo będziemy zdolni do pracy, czy dożyjemy wieku emerytalnego, a jeśli tak, to jak długo będziemy żyć na emeryturze. Dlatego decyzje o tym, ile oszczędzać, od kiedy oszczędzać, jak oszczędzać czy też kiedy rozpocząć „konsumpcję" tych oszczędności, są trudne. Jednak należy pamiętać, że w przypadku oszczędzania na starość często uczenie się na własnych błędach nie znajduje zastosowania. Bowiem jeśli nie zaczniemy oszczędzać odpowiednio wcześnie, w przyszłości może nam zabraknąć czasu, by ten błąd naprawić.