Do zadań własnych gminy należy m.in. zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty w zakresie lokalnego transportu zbiorowego (art. 7 ust. 1 pkt 4 ustawy o samorządzie gminnym, dalej u.s.g.). Gmina może realizować te zadania przez utworzenie własnej jednostki organizacyjnej bądź przez zawarcie umowy z podmiotem zewnętrznym (art. 9 ust. 1 u.s.g.).

Ceny maksymalne

Na podstawie art. 50a ust. 1 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym (dalej u.t.z.) rada gminy może (nie musi) ustalać ceny za usługi przewozowe w publicznym transporcie zbiorowym, w zakresie zadań o charakterze użyteczności publicznej w gminnych przewozach pasażerskich. Przyjęte przez nią ceny mają charakter cen maksymalnych (art. 50b u.t.z.). Przepis ten umożliwia zatem radzie określenie maksymalnych cen biletów w transporcie lokalnym. W razie skorzystania przez radę z tego uprawnienia, ceny maksymalne wiążą wszystkie podmioty świadczące usługi, o których mowa w art. 50a ust. 1 u.t.z., na terenie danej gminy. Taka uchwała jest aktem prawa miejscowego (por. np. rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Śląskiego z 27 stycznia 2017 r., znak NPII.4131.1.39. 2017, Dz.Urz. woj. śląsk. z 2017 r. poz. 627).

Przykład:

W uchwale nr V/57/15 Rady Miejskiej w Trzebnicy z 30 marca 2015 r. (Dz.Urz. woj. dolno. z 2015 r. poz. 1696 ze zm.) ustalono ceny maksymalne za usługi przewozowe w lokalnym transporcie zbiorowym na terenie tej gminy. Przyjęto m.in., że ceny biletów jednorazowych na terenie miasta Trzebnica (1 pętla) nie mogą przekraczać 1 zł, a ceny biletów jednorazowych poza strefę miasta Trzebnica nie mogą przekraczać: na odległość do 5 km – 3 zł, od 5 do 10 km – 4 zł, od 10 do 15 km – 5 zł, a od 15 do 20 km – 6 zł. Zasadą jest, że każda gmina jest organizatorem komunikacji lokalnej na swoim obszarze. Gminy mogą jednak przyjąć inne rozwiązanie, tworząc związek międzygminny czy zawierając stosowne porozumienie. W porozumieniu międzygminnym z 7 września 2017 r. (Dz.Urz. woj. dolno. z 2017 r. poz. 3859) w sprawie przejęcia przez gminę Legnica od gminy Kunice zadania z zakresu lokalnego transportu zbiorowego ustalono powierzenie gminie Legnica organizacji transportu na określonych w tym porozumieniu liniach komunikacyjnych łączących gminę Legnica z niektórymi miejscowościami gminy Kunice (np. relacji pętla Dworzec PKP Legnica - Prochowice (Mierzowice) i odwrotnie). Przyjęto, że na tych liniach obowiązują bilety: jednoprzejazdowe, okresowe 30-dniowe imienne oraz zintegrowane Legnica, zgodnie z taryfą przewozową obowiązującą w gminie Legnica.

Uprawnienia do ulg

Ulgi dotyczące przejazdów przewidziano np. w ustawach:

- z 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (tekst jedn. DzU z 2012 r. poz. 1138 ze zm.),

- z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 871 ze zm.),

- z 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 1255 ze zm.) czy

- z 16 listopada 2006 r. o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych (DzU z 2006 r. nr 249, poz. 1824 ze zm.).

W ustawie o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego zastrzeżono m.in. ulgi dla dzieci w wieku do 4 lat, czy przewodnika lub opiekuna towarzyszącego w podróży osobie niewidomej albo osobie niezdolnej do samodzielnej egzystencji. Przepisów tej ustawy nie stosuje się jednak do komunikacji miejskiej (art. 1 ust. 2). Natomiast w ustawie o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin przyjęto m.in., że inwalida wojenny ma prawo do ulgi 100 proc. przy przejazdach tramwajami i autobusami (trolejbusami) komunikacji miejskiej, bez względu na miejsce zamieszkania. Takie uprawnienie przysługuje także przewodnikowi towarzyszącemu inwalidzie wojennemu, wobec którego orzeczono całkowitą niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji (art. 16 ust. 1-2).

Również osoby, o których mowa w ustawie o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych, mają prawo do ulgi 100 proc. przy przejazdach publicznymi środkami komunikacji miejskiej, bez względu na miejsce zamieszkania (art. 10 ust. 1 pkt 1). W ustawie o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego zastrzeżono, że kombatantom i innym osobom uprawnionym, o których mowa w tej ustawie, przysługuje ulga taryfowa w wysokości 50 proc. przy przejazdach środkami komunikacji miejskiej (art. 20 ust. 1).

Uprawnienie gminy

Niezależnie od ulg przyznanych przez ustawodawcę, zniżki w cenach biletów może wprowadzić także gmina. Należy przy tym pamiętać, że zniżki ustanowione na terenie gminy mogą mieć tylko szerszy zakres podmiotowy lub przedmiotowy niż zakres wskazany przez ustawodawcę. Gmina nie może bowiem ograniczyć uprawnień wynikających z powszechnie obowiązujących przepisów. Podkreśla się także, że w akcie prawa miejscowego zamieszcza się tylko przepisy regulujące sprawy normowane w tym akcie. Nie powtarza się w nim przepisów ustaw czy rozporządzeń (por. np. rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Mazowieckiego z 23 sierpnia 2017 r., znak LEX-I.4131. 235. 2017.MR, Dz.Urz. woj. mazow. z 2017 r. poz. 7037).

Przykład:

W uchwale nr XLVII/1094/17 Rady Miejskiej Wrocławia z 19 października 2017 r. w sprawie ustalenia cen za usługi przewozowe świadczone środkami lokalnego transportu zbiorowego organizowanego przez gminę Wrocław (Dz.Urz. woj. dolno. z 2017 r. poz. 4411) przewidziano m.in. korzystanie z bezpłatnych przejazdów na wszystkich typach linii dla dzieci do końca roku kalendarzowego, w którym ukończyły 7 rok życia oraz dla osób, które ukończyły 69 lat. Uprawnienie do korzystania z bezpłatnych przejazdów w dni powszednie od poniedziałku do piątku na liniach normalnych w granicach Wrocławia zastrzeżono dla zamieszkałych we Wrocławiu osób bezrobotnych, zarejestrowanych przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy w powiatowym urzędzie pracy, bez prawa do zasiłku, aktywnie poszukujących pracy i zaliczonych do jednej z następujących grup:

- osoby bezrobotne kierowane do pracodawców zgodnie z napływem ofert,

- osoby bezrobotne pozostające w rejestrze powiatowego urzędu pracy we Wrocławiu łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego dorosłych lub

- osoby bezrobotne kierowane na szkolenia – w pierwszym miesiącu trwania szkolenia.

Uprawnienie to przysługuje raz na 12 miesięcy, licząc od daty zakończenia ważności poprzedniego dokumentu uprawniającego do bezpłatnych przejazdów z tego tytułu, w okresie 90 kolejnych dni (z wyjątkiem osób bezrobotnych kierowanych na szkolenia).

Opłaty dodatkowe i manipulacyjne

W myśl art. 34a ust. 2 ustawy – Prawo przewozowe w odniesieniu do gminnego regularnego przewozu osób rada gminy określa także:

- sposób ustalania wysokości opłat dodatkowych pobieranych w razie:

– braku odpowiedniego dokumentu przewozu,

– braku ważnego dokumentu poświadczającego uprawnienie do bezpłatnego albo ulgowego przejazdu,

– niezapłacenia należności za zabrane ze sobą do środka przewozu rzeczy lub zwierzęta albo naruszenia przepisów o ich przewozie bądź

– spowodowania, bez uzasadnionej przyczyny, zatrzymania lub zmiany trasy środka transportu

– mając na uwadze zróżnicowanie wysokości opłat dodatkowych w zależności od strat poniesionych przez przewoźnika i powodu nałożenia opłaty dodatkowej, a także

- sposób ustalania wysokości przysługującej przewoźnikowi opłaty manipulacyjnej – mając na uwadze ponoszone koszty czynności związanych ze zwrotem lub umorzeniem opłaty dodatkowej.

W orzecznictwie podkreśla się, że na podstawie tego upoważnienia rada gminy określa tylko sposób ustalania opłat dodatkowych i manipulacyjnych, a nie ich wysokość (por. np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 16 marca 2017 r., sygn. III SA/Łd 1063/16, LEX nr 2261363).

Przykład:

W uchwale nr V/65/2015 Rady Miejskiej Wałbrzycha z 19 marca 2015 r. (Dz.Urz. woj. dolno. z 2015 r., poz. 1297 ze zm.) ustalono ceny i opłaty za usługi przewozowe świadczone środkami transportu zbiorowego organizowanego przez gminę Wałbrzych. Przyjęto w niej m.in., że wysokość opłaty dodatkowej ustala się, biorąc za podstawę cenę biletu jednorazowego - czasowego 60-minutowego normalnego, w następujący sposób:

- jako 50-krotność tej ceny – za przejazd bez odpowiedniego dokumentu przewozu,

- jako 25-krotność tej ceny – za przejazd bez ważnego dokumentu poświadczającego uprawnienie do bezpłatnego lub ulgowego przejazdu,

- jako 20-krotność tej ceny – za niezapłacenie należności za zabrane ze sobą do środka przewozu rzeczy lub zwierzęta albo naruszenie przepisów o ich przewozie bądź

- jako 50-krotność tej ceny – za spowodowanie, bez uzasadnionej przyczyny, zatrzymania lub zmiany trasy środka transportu zbiorowego.

Pasażer, który w trakcie jazdy pojazdem zbiorowego transportu publicznego nie posiadał ważnego dokumentu poświadczającego uprawnienie do przejazdu ulgowego lub bezpłatnego, ale przedstawił dokument poświadczający uprawnienie do takiego przejazdu nie później niż w terminie 7 dni od dnia przewozu, uiszcza opłatę manipulacyjną. Opłatę tę ustalono w wysokości 7 proc. opłaty dodatkowej za przejazd bez odpowiedniego dokumentu przewozu.

Anna Puszkarska, radca prawny

podstawa prawna: art. 7 ust. 1 pkt 4, art. 9 ust. 1, art. 64-74 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 1875 ze zm.)

podstawa prawna: art. 4 ust. 1 pkt 3-4, pkt 8-9, pkt 12 i pkt 14, art. 7 ust. 1 pkt 1-2, ust. 2 i ust. 4 pkt 1 i 2, art. 46 ust. 1 pkt 11, art. 50a ust. 1, art. 50b ustawy z 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 2136)

podstawa prawna: art. 34a ust. 2 ustawy z 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 1983)

Definicje ustawowe

Zgodnie z ustawą o publicznym transporcie zbiorowym:

- gminne przewozy pasażerskie

– to przewozy osób w ramach publicznego transportu zbiorowego, wykonywane w granicach administracyjnych jednej gminy bądź gmin sąsiadujących, które zawarły stosowne porozumienie bądź które utworzyły związek międzygminny (chodzi tu o przewozy inne niż przewozy powiatowe, powiatowo-gminne, metropolitalne, wojewódzkie i międzywojewódzkie),

- komunikacja miejska

– to gminne przewozy pasażerskie wykonywane w granicach administracyjnych miasta albo: miasta i gminy, miast bądź miast i gmin sąsiadujących - jeżeli zostało zawarte porozumienie lub został utworzony związek międzygminny w celu wspólnej realizacji publicznego transportu zbiorowego, a także metropolitalne przewozy pasażerskie,

- publiczny transport zbiorowy

– to powszechnie dostępny regularny przewóz osób wykonywany w określonych odstępach czasu i po określonej linii, liniach bądź sieci komunikacyjnej,

- przewóz o charakterze użyteczności publicznej

– to powszechnie dostępna usługa w zakresie publicznego transportu zbiorowego, wykonywana – w celu bieżącego i nieprzerwanego zaspokajania potrzeb przewozowych społeczności na danym obszarze – przez samorządowy zakład budżetowy lub przedsiębiorcę uprawnionego do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie przewozu osób, który zawarł z właściwą jednostką samorządu terytorialnego umowę dotyczącą danej linii komunikacyjnej.