Renta planistyczna i opłata adiacencka istnieją tylko na papierze. Dochód z nich jest znikomy. Żadna gmina nie jest w stanie dzięki tym należnościom pokryć kosztów budowy dróg, kanalizacji czy uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Dlatego coraz częściej gminy sięgają po lokalne inicjatywy inwestycyjne i razem ze swoimi mieszkańcami realizują różnego typu przedsięwzięcia.

Przykładowo: w Ostrowie Wielkopolskim od 2011 do 2015 r. dzięki tej instytucji przebudowano kilka ulic, wykonano oświetlenie ul. A. Osieckiej, zmodernizowano małą salę gimnastyczną oraz podłogę w jednej z ostrowskich placówek oświatowych. Natomiast w Poznaniu Stowarzyszenie na rzecz Budowy Sieci Kanalizacyjnej w ulicy Popularnej i Gościnnej zrealizowało pod koniec ubiegłego roku pierwszy etap budowy kanałów sanitarnych. Inwestycje z pomocą mieszkańców prowadzone były też w innych miastach, m.in.: w Krakowie, Kielcach, Gdyni i Warszawie.

Inicjatywa, czyli co

Lokalna inicjatywa inwestycyjna istnieje od pięciu lat. To forma wykonywania zadań publicznych przez administrację samorządową we współpracy z mieszkańcami. Podstawowe zasady realizacji tych zadań zawiera rozdział 2a ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 24 kwietnia 2003 r. Każda gmina posiada swój regulamin dotyczący tych inicjatyw.

Z propozycją do swoich mieszkańców mogą wyjść władze gminy. Ale wnioski w tej sprawie mogą składać także mieszkańcy lub ich stowarzyszenia. Zgodnie z art. 19 b tej ustawy muszą one jednak dotyczyć:

- budowy, rozbudowy lub remontów dróg, kanalizacji, sieci wodociągowej, budynków oraz obiektów małej architektury należącej do samorządu

- podtrzymywania i upowszechniania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej,

- działalności na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego,

- kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego,

- promocji i organizacji wolontariatu,

- edukacji, oświaty i wychowania, w tym nauki i szkolnictwa wyższego,

- działalności w sferze kultury fizycznej i turystyki, w tym wspierania i upowszechniania kultury fizycznej oraz turystyki i krajoznawstwa,

- ochrony przyrody, w tym zieleni w miastach i wsiach, a także ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego,

- porządku i bezpieczeństwa publicznego.

Realizacja inicjatywy lokalnej polega na współpracy mieszkańców i samorządu. Wkład mieszkańców (jako wnioskodawców) to praca społeczna (np. bezpłatne przygotowanie projektu inwestycji przez jednego z wnioskodawców, który jest z zawodu architektem), wkład pieniężny albo rzeczowy (przekazanie części materiałów budowlanych).

Samorząd nie ma prawa przekazać mieszkańcom dotacji na inicjatywę lokalną, ale może ich wspierać w sposób organizacyjny lub rzeczowy oraz przekazać wnioskodawcom na podstawie umowy użyczenia, rzeczy konieczne do wykonania inicjatywy lokalnej. Często jednak konieczny będzie finansowy udział samorządu do wykonania zadania. W ramach swojego wkładu gmina może np. kupić materiały lub usługi, zapewnić wsparcie organizacyjnie czy wypożyczyć sprzęt niezbędny do realizacji inicjatywy lokalnej.

Trzeba jednocześnie pamiętać, że realizacja inicjatywy lokalnej musi być zgodna z innymi przepisami prawa – w tym np. prawem zamówień publicznych. Poza tym inicjatywę lokalną trzeba zgłaszać odpowiednio wcześniej, tak by samorząd mógł w budżecie miasta zaplanować zgłoszone zadanie. Wiele z nich będzie można wykonać, wykorzystując rezerwy w budżecie.

Ocena i realizacja

Wnioski mieszkańców ocenia burmistrz, prezydent lub inny organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego. Kieruje się przy tym szczegółowymi kryteriami, uchwalonymi przez radę gminy (miasta) oraz zwraca uwagę, czy przedsięwzięcie jest istotne dla społeczności lokalnej. Jeśli uzna, że tak – zawiera z wnioskodawcami umowę na czas określony o wykonanie inicjatywy lokalnej.

W przepisach nie ma wzoru umowy o realizację inicjatywy lokalnej. Na ogół regulują one zobowiązania wnioskodawcy oraz samorządu. Dokumenty potrzebne do przeprowadzenia inicjatywy lokalnej (np. harmonogram prac i kosztorys) opracowują wspólnie organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego i wnioskodawca.

Po zakończeniu przedsięwzięcia mieszkańcy wspólnie z przedstawicielami samorządu przygotowują sprawozdanie.

podstawa prawna: ustawa z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1118 ze zm.)

Opinia

Jarosław Jóźwiak, wiceprezydent Warszawy

Lokalne inicjatywy inwestycyjne nie są jeszcze tak popularne wśród mieszkańców jak budżet partycypacyjny. Mimo że ta instytucja pojawiła się wcześniej w prawie niż budżet. Ale i z lokalnych inicjatyw warszawiacy korzystają coraz częściej.

Z budżetu partycypacyjnego realizuje się przedsięwzięcia o większym znaczeniu dla społeczności lokalnej. W wypadku lokalnych inicjatyw wystarczy, że są one ważne zaledwie dla kilku mieszkańców. Ostatnio w ramach tej instytucji były organizowane m.in. potańcówki sąsiedzkie na Ochocie, stanęła ławeczka i kwietniki na ul. Oleandrów oraz altana na Ujazdowie. Natomiast duże inicjatywy, jak kanalizacja czy drogi, są przede wszystkim realizowane w podwarszawskich gminach.