IPN do władz Warszawy: Nie przywracajcie symboli zniewolenia

Apel IPN to jego reakcja na wyrok NSA, który w czwartek uchylił decyzję wojewody mazowieckiego w sprawie dekomunizacji ponad 40 ulic w stolicy, w tym m.in. al. Armii Ludowej, której nowym patronem został prezydent Lech Kaczyński.

Z szacunku do historii Polski

Instytut w swoim apelu zwraca uwagę, że zdekomunizowane w ubiegłym roku nazwy ulic „były wyrazem hołdu dla ludzi i organizacji, które działały na rzecz zniewolenia Polski, przeciw jej niepodległości i przeciw wolności jej obywateli. Ich przywrócenie będzie działaniem nieprzystającym do szacunku dla ojczystej historii – szczególnie bolesnym w roku obchodów stulecia odrodzenia Państwa Polskiego".

-  Wciąż jest możliwość na przyjęcie najprostszych procedur, które uchronią stolicę przed wydawaniem środków publicznych na przywracanie nazw symbolizujących komunistyczne zniewolenie Polski a w wielu wypadkach symbolizujących także zbrodnie i nieprawości okresu stalinizmu. Należy przy tym podkreślić, że również Naczelny Sąd Administracyjny nie zaprzeczył, że wśród uchylonych zarządzeń zastępczych wojewody są nazwy, które „w sposób oczywisty symbolizują lub propagują komunizm" – podkreśla IPN.

Przypomina, że „ustawa z dnia 1 kwietnia 2016 roku o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej w odniesieniu do nazw ulic i placów była uchwalona niemal jednogłośnie".

"Połączyła w ten sposób wszystkie ugrupowania polityczne Sejmu Rzeczypospolitej we wspólnej trosce o godność i szacunek dla pamięci narodowej oraz ofiar totalitaryzmów: sowieckiego komunizmu i niemieckiego narodowego socjalizmu, wyrażając w ten sposób chęć usunięcia z polskich ulic i placów pozostałości komunistycznej propagandy" – zauważa IPN.

Instytut zwraca uwagę, że „do wskazania nazw podlegających zmianie został wyznaczony Instytut Pamięci Narodowej, a  ustawa zobowiązywała jedynie do wskazania w opiniach nazw, które nie wypełniają norm ustawowych.

W pierwszym okresie realizacji nowych przepisów zaangażowani pracownicy Instytutu Pamięci Narodowej dokonali przeglądu prawie dwustu siedemdziesięciu tysięcy nazw ulic, placów i skwerów w całym kraju w celu wytypowania nazw niezgodnych z zapisami ustawy i podlegających zmianie.

"W tym czasie udzielono ponad tysiąca odpowiedzi na pytania dotyczące ustawy, poszczególnych patronów i zasad postępowania Instytutu w różnych problematycznych przypadkach. Udzielano licznych wyjaśnień dotyczących postaci historycznych i struktur organizacyjnych. Przeprowadzono tysiące kwerend archiwalnych i poszukiwań w przypadkach kiedy samorządy miały szczątkowe wiadomości lub nie miały żadnych informacji, kim byli niektórzy ludzie upamiętnieni w nazwach ulic i stawiani w ten sposób za wzór do naśladowania" – wspomina IPN.

Ponad 2 tys.ulic z nowymi nazwami

Na stronach internetowych Instytutu pojawiły się komplementarne informacje dla mieszkańców i samorządów na temat zasad działania tzw. ustawy dekomunizacyjnej i jej celów. Zamieszczono tam m.in. 157 przykładowych not historycznych, a pracownicy Instytutu w licznych przypadkach prostowali również błędne skojarzenia z systemem komunistycznym (tłumaczono m.in. że niepodległościową organizacją były Bataliony Chłopskie, wyjaśniano kim naprawdę byli zasłużeni dla niepodległości Stefan Okrzeja czy Jarosław Dąbrowski).

Historycy IPN brali udział w szeregi konferencji regionalnych podczas których udzielano bezpośrednich informacji samorządom (Gdańsk, Poznań, Lublin, Białystok), a do poszczególnych wojewodów wysyłano wstępne zestawienia tabelaryczne nazw ulic, które będą podlegać zmianom. Traktowano je jako podstawowy punkt odniesienia do dalszej weryfikacji.

- Nawet niewielkie gminy korzystały w ten sposób z możliwości jakie dawała ustawa niwelująca obciążenia mieszkańców związane ze zmianami. Przykładem może być gmina Łubnice (woj. łódzkie), gdzie jeszcze w roku 2017 istniała nie tylko ul. K. Świerczewskiego i Aleksandra Zawadzkiego ale także ul. Feliksa Dzierżyńskiego –przypomina IPN.

Dodaje, że dzięki temu władze gminy Łubnice w kilku miejscowościach zmieniły nazwy ulicy F. Dzierżyńskiego, dwóch ulic Gen. K. Świerczewskiego, ul. A. Zawadzkiego, ul. Hanki Sawickiej, ul. 22 Lipca.

W całym kraju do dzisiaj – jak zauważa Instytut –zmieniono całkowicie lub zmieniono ich charakter poprzez zlikwidowanie odniesień do systemu totalitarnego, co najmniej dwóm tysiącom dwustu nazwom ulic.

"To świadczy o tym, że cele ustawy w znacznym stopniu zostały osiągnięte w różnych regionach kraju, stając się zarazem okazją do działań edukacyjnych i przypomnienia wartości, jakie niesie szacunek dla Ojczystej historii" – twierdzi Instytut.

Nie dla hołdu wobec tych, którzy działali przeciw wolności Polski

Zdarza, że niemal całość działań związanych z wydawaniem opinii w ramach dekomunizacji– z wyjątkiem opinii w sprawie Warszawy – koordynowała grupa pracowników IPN w Krakowie.

- Z zasady opinie były indywidualne – dotyczyły każdej nazwy oddzielnie.Były wyposażone w różnej wielkości opisy historyczne uzasadniające charakter poszczególnych nazw i ich niezgodność z ustawą. W ramach tych działań Instytut przygotował tysiąc piętnaście opinii, stanowiących oficjalne odpowiedzi na zapytania wojewodów – wylicza IPN.

Zdradza, że w Warszawie w drodze wyjątku umieszczono listę tabelaryczną w postaci opinii zbiorczej, orz w takiej formie wskazano nazwy niezgodne z zapisami ustawy co wyczerpywało procedurę.

IPN zauważa, że tylko niektóre gminy postanowiły zwrócić się do sądu o uchylenie zmiany niezgodnych z ustawą nazw ku czci patronów symbolizujących bądź propagujących systemy totalitarne.

- NSA wydając w dniu 7 grudnia wyrok w odniesieniu nazw zmienionych na terenie Warszawy, jako do niezgodnych z ustawą, zaznaczył, że niezależnie do faktu symbolizowania przez nie lub propagowania komunizmu podstawą uchylenia zarządzeń zastępczych wojewody jest uznanie opinii IPN za zbyt lakonicznie stwierdzającą, że nazwy są niezgodne z przepisami – zauważa Instytut.

Podkreśla, że praktyka orzekania w innych wypadkach pokazuje, że również opinie szczegółowe i rozbudowane nie chroniły przed orzeczeniami negatywnymi dla zarządzeń zastępczych wojewodów, a zdarzało się, że orzeczenia sądowe były w odniesieniu do tych samych nazw ulic w różnych miejscach zasadniczo ze sobą sprzeczne.

"Niepodległe państwo w sposób oczywisty powinno chronić obywateli przed wyrazami publicznego hołdu dla tych, którzy w suwerennej II RP działali przeciw wolności Polski na rzecz systemów totalitarnych oraz tych, którzy po 1939 roku stanęli po stronie narzuconej Polsce zbrodniczej władzy, stając się w różnych formach narzędziami zniewolenia społeczeństwa" – uważa IPN.

I apeluje do władz Miasta Stołecznego Warszawy, aby – przez wzgląd na ojczystą historię, przelaną na ulicach miasta krew w walce o wolną i niepodległą Polskę, w imię szacunku dla Godła i barw narodowych – nie przywracały symboli zniewolenia.