Emerytury w nowoczesnej gospodarce

Trwająca właśnie faza wdrożeniowa Planów jest okolicznością sprzyjającą porównaniom ich prawno-ekonomicznej konstrukcji z rozwiązaniami stosowanymi w kapitałowych programach emerytalnych, funkcjonujących w najbardziej rozwiniętych gospodarczo krajach świata.

Stany Zjednoczone powszechnie uważane są za kraj posiadający wysoce zaawansowane systemy instytucji i instrumentów finansowych obsługujących procesy inwestycyjne w tym także programy emerytalne. Wiele krajów korzysta z amerykańskich doświadczeń w obszarze prywatnych emerytur kapitałowych często wprowadzając sprawdzone tam rozwiązania do własnych systemów prawnych i finansowych.

Ukształtowany w Stanach Zjednoczonych kapitałowy model tworzenia pracowniczych zasobów emerytalnych składa się zasadniczo z dwóch konstrukcyjnie odmiennych, ale równolegle działających systemów prawno-instytucjonalnych. Ustawa z 1974 roku zatytułowana „Employee Retirenment Income Security Act of 1974", powszechnie znana pod akronimem ERISA, była pierwszym aktem prawnym kompleksowo regulującym pracownicze inwestycje emerytalne. Obowiązuje do dzisiaj określając zasady budowy, funkcjonowania i bezpieczeństwa dwóch najbardziej popularnych prywatnych kapitałowych programów emerytalnych tzw.401k i ESOP (Employee Stock Ownership Plan).

Czytaj także: Czerwcowi emeryci od 2020 roku zyskają wyższe świadczenie

Plany 401k i tworzone na ich koncepcyjnej bazie popularne w wielu krajach warianty zakładają finansowanie emerytur przez ich beneficjentów. Prowadzone są przez korporacje dla pracowników, którzy przeznaczają części swojego wynagrodzenia na rzecz programu. Przedsiębiorstwo z reguły partycypuje w nim finansowo, zasilając go kwotami, n.p. równoważącymi wpłaty pracowniczych uczestników. Pozyskane środki inwestowane są na rynku kapitałowym, a uczestnicy programów korzystają z ulg podatkowych. Brytyjski NEST i wzorowane na nim PPK generalnie powielają rozwiązania obecne w 401k. Amerykańskie regulacje zawierają jednakże dodatkową istotną opcję inwestycyjną pozwalającą lokować pozyskane środki lub ich część bezpośrednio w akcje macierzystych przedsiębiorstw uczestników programu.

Wprowadzone ustawą ERISA plany emerytalne typu ESOP stanowią drugi najpopularniejszy kapitałowy filar amerykańskiego systemu emerytalnego. ESOP to instytucja powiernicza -trust, działająca w imieniu i na rzecz swoich uczestników. Pomyślana jest jako specyficzny „fundusz inwestycyjny", tworzony przez przedsiębiorstwo w celu umożliwienia nabywania lub obejmowania jego akcji przez uprawnionych pracowników. Zasadniczo, nie opiera się na pracowniczych wynagrodzeniach, jak 401k. Głównym źródłem jego finansowania są zyski przedsiębiorstwa realizowane w formie dochodów dywidendowych, generowanych przez posiadane w powiernictwie akcje pracownicze. Nabywane są one na rzecz pracowników przez ESOP, który może pozyskiwać na ten cel kredyty zabezpieczone przez sponsorującą korporację i zastaw na zdeponowanych w powiernictwie akcjach. W toku kolejnych cyklów produkcyjnych finansowe zobowiązania są sukcesywnie spłacane i akcje pracownicze zdeponowane na kontach powierniczych trustu stają się już bezpośrednią, nieobciążoną własnością uczestników programu ESOP. Korporacje lub osoby fizyczne, zbywające na rzecz trustu posiadane przez siebie akcje, korzystają z ulg podatkowych, zachęcających do tego rodzaju transakcji. Kalifornijski prawnik i finansista Louis Kelso, twórca koncepcji ESOP, podkreślał, że otwiera on zatrudnionym dostęp do kapitału inwestycyjnego, normalnie trudny do pozyskania dla dysponujących jedynie dochodami z pracy najemnej. Dzięki niemu pracownicy mogą stawać się też kapitałowymi interesariuszami w macierzystych przedsiębiorstwach.

RÓWNOLEGŁE FUNKCJONOWANIE, WSPÓLNY CEL

Ustawodawca amerykański, uznając strategiczne znaczenie kapitału ludzkiego dla gospodarki wkraczającej w epokę technologii 4.0, stworzył szereg regulacji stymulujących proces rozwoju pracowniczej partycypacji kapitałowej zwanej popularnie akcjonariatem pracowniczym. Dopuszczają one n. p. łączenie programów 401k i ESOP w ramach hybrydowej instytucji prawno-finansowej, zwanej KSOP. Umożliwia ona zamianę środków przekazywanych do 401k na akcję macierzystego przedsiębiorstwa i deponowania ich na kontach pracowniczych, prowadzonych przez ESOP.

Inna ciekawą formułą używania planów ESOP jest ich łączenie z tzw. S-korporacją. Korporacje typu S funkcjonujące w amerykańskim systemie gospodarczym od1958 roku, w odróżnieniu od tradycyjnych korporacji typu 'C', nie płacą podatków dochodowych. Opodatkowane są natomiast zyski kapitałowe akcjonariuszy tych przedsiębiorstw. Jeżeli zatem korporacja typu S prowadzi ESOP, który posiada w powiernictwie akcje jej pracowników to wówczas nie podlegają opodatkowaniu wypłacane z nich na jego rzecz dywidendy. Rozwiązania stosowane w korporacjach S kopiowane są w ustawodawstwach niektórych krajów. Przykładowo w Estonii funkcjonują od 2000 roku. Obecnie rozważane jest ich wprowadzenie w Polsce pod hasłem „estońskiego CIT-u".

Programy typu ESOP mają szereg zalet czyniących je atrakcyjną opcją inwestycyjną i skuteczną formą gromadzenia zasobów emerytalnych. Pracownicy uzyskują dodatkowe źródło dochodów i możliwość nabywania akcji macierzystych przedsiębiorstw, bez konieczności ograniczania własnego wynagrodzenia. Przedsiębiorstwo natomiast rozszerza swoje możliwości pozyskiwania środków finansowych i może korzystać z uprzywilejowanego podatkowo rynku na własne papiery wartościowe. W korporacjach doświadczających kryzysu sukcesji, stymulowana podatkowo możliwość sprzedaży pracownikom akcji przez odchodzących właścicieli, stanowi jeden z istotnych czynników w planowaniu przyszłości firmy.

SYSTEM EMERYTALNY W MODELU GOSPODARKI 4.0

Amerykański Department of Labor regularnie monitoruje programy emerytalne, oceniając zwłaszcza ich finansową efektywność i bezpieczeństwo dla uczestników. Warto przytoczyć niektóre dane porównawcze dwóch głównych kapitałowych programów emerytalnych: 401k i ESOP. Wynika z nich, że korporacje wnoszą średnio o ponad 50% więcej środków finansowych do prowadzonych przez siebie ESOP-ów, niż nie posiadające ESOP-u korporacje do programów 401k.Plany ESOP dają też większą stopę zwrotu w stosunku do programów 401k o blisko 17,5%. Uczestnicy programów ESOP posiadają średnio 2,2 razy więcej środków finansowych na swoich kontach niż pracownicy przedsiębiorstw praktykujących inne formy zabezpieczenia emerytalnego. Programy typu ESOP jakkolwiek obecne we wszystkich sektorach gospodarki kojarzone są przede wszystkim z korporacjami zaawansowanych technologii, w których kapitał ludzki jest kluczowym aktywem.

Obecnie uczestnictwo w programach 401k ustabilizowało się na poziomie około 50 milionów zatrudnionych. ESOP i inne podobne programy obejmują blisko 35 milionów uczestników. Aktywa, posiadane przez pracowników ramach tych programów przekraczają 3,8 biliona dolarów. Rozwój pracowniczej partycypacji kapitałowej następuje też w krajach UE gdzie ponad 86% korporacji o kapitalizacji przekraczającej 200 milionów Euro oferuje zatrudnionym programy akcjonariatu pracowniczego. Około 10 milionów pracowników posiada w ramach tych programów aktywa wyceniane na 500 miliardów Euro.