8 września 2016 roku wchodzi w życie ustawa z 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Warto by przedsiębiorcy poznali jej zapisy przed wejściem ich w życie i przygotowali się do ich stosowania.

Nowelizacja stanowi odpowiedź na nowe wyzwania i potrzeby obrotu gospodarczego, jak również jest związana z szybkim rozwojem nowych technologii i informatyzacją w sferze usług publicznych, stanowiąc kolejny krok w zakresie informatyzacji postępowania sądowego, które zostało zapoczątkowane wprowadzeniem w 2010 r. elektronicznego postępowania upominawczego. Informatyzacja w założeniu ustawodawcy powinna przyczynić się do poprawy dostępu do sądów, zwiększenia efektywność ich pracy przy jednoczesnym zmniejszeniu kosztów postępowania ponoszonych przez strony i Skarb Państwa. Pozostałe zmiany mają na celu zwiększenie efektywności postępowania egzekucyjnego oraz przyspieszenia prowadzenia tegoż postępowania, co stanowi odpowiedź na potrzeby obrotu gospodarczego.

Formy czynności prawnych

Wprowadzona nowela dotyczy nie tylko przepisów kodeksu postępowania cywilnego, ale również obejmuje niektóre instytucje z Kodeksu cywilnego. W Kodeksie cywilnym, jako absolutne novum, wprowadzono expressis verbis elektroniczną formę czynności prawnej (art. 781 § 1 k.c.), jak również zdefiniowano nową – dokumentową formę czynności prawnej (art. 772 (k.c.).

Ustawodawca znacząco odformalizował definicję „dokumentu" wskazując, że do formy dokumentowej wymagane jest jedynie spełnienie dwóch przesłanek – treść dokumentu ma odzwierciedlić fakt złożenia oświadczenia woli przez określony podmiot oraz umożliwić ustalenie tożsamości tego podmiotu. Możemy zatem mówić nie tylko o formach pisemnych (w szczególności nie musimy niczego oznaczać podpisem), ale również wszelkich formach audio lub wideo, jeżeli spełniają łącznie obydwie wspomniane wyżej przesłanki. Ustawodawca liberalizując przepisy przewidział dla formy dokumentowej skutki prawne analogiczne jak dla formy pisemnej.

W nowym postępowaniu strony będą mogły składać pisma za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe, który będzie analogiczny do systemu obsługującego elektroniczne postępowanie upominawcze. Jednak wnoszenie pism drogą elektroniczną ustawodawca uzależnił od spełnienia wymagań technicznych leżących po stronie sądu (art. 125 § 23 k.p.c.).

Wprowadzone zmiany dotyczą również kwestii dokonywania zajęcia rachunku bankowego, które zostanie sprowadzone jedynie do elektronicznej wymiany informacji między bankiem a komornikiem, co pozwoli znacząco przyspieszyć przeprowadzanie zajęć.

Sprzedaż ruchomości

Zasadnicze i daleko idące zmiany wprowadzono w przepisach regulujących licytację ruchomości. Jedną z najbardziej widocznych zmian w znowelizowanej ustawie jest pojawienie się nowego rozdziału „Sprzedaż w drodze licytacji elektronicznej". Rozdział ten zawiera przepisy szczególne w stosunku do licytacji tradycyjnej, co oznacza, że w zakresie nieuregulowanym w tym rozdziale, zastosowanie znajdują przepisy rozdziału zawierającego „tradycyjną" formę licytacji ruchomości; zmiana ta stanowi odpowiedź na zapotrzebowanie rynku przy uwzględnieniu dostępnych narzędzi teleinformatycznych.

W przepisach dotyczących tradycyjnej formy sprzedaży ruchomości zrezygnowano ze składania rękojmi przy licytacji przedmiotów o wartości niższej niż 5 tys. zł. Zrezygnowano również ze składania rękojmi przez wierzycieli, których wierzytelność przekracza wartość rękojmi. W przypadku, gdy wierzytelność będzie niższa od rękojmi, to wierzyciel egzekwujący uiści jedynie różnicę między wartością rękojmi a wierzytelnoścą mu przysługującą. Do tej pory wierzyciel egzekwujący musiał wpłacać rękojmię, nawet gdy po nabyciu rzeczy przysługiwało mu prawo zaliczenia wierzytelności na poczet ceny nabycia, co było tak zniechęcające jak irracjonalne.

W znowelizowanych przepisach wprowadzono zagrożenie odpowiedzialnością odszkodowawczą dłużnika za niezłożenie oświadczenia o prawach osób trzecich do zajętych ruchomości. Ustawodawca chciał „postraszyć" dłużników, żeby ci realizowali obowiązek przewidziany tym przepisem, jednak w praktyce obostrzenie tego przepisu może okazać się iluzoryczne.

Licytacja elektroniczna może się stać milowym krokiem dla skutecznego poszerzenia grona odbiorców podmiotów korzystających z licytacji komorniczych.

Jedną z zasadniczych zmian miało być uruchomienie przez Krajową Radę Komorniczą pierwszej witryny internetowej zawierającej informacje na temat planowanych licytacji – www.licytacje.komornik.pl. Ogłoszenia o licytacjach ograniczały się zazwyczaj do budynku sądu i ewentualnie do „poczytnej" miejscowej gazety. Z pewnością strona internetowa zawierająca ogólnopolski spis licytowanych przedmiotów znacząco poszerzyła grono interesantów i pozytywnie wpłynęła na popularyzację instytucji sprzedaży licytacyjnej.

Wyposażenie wyżej wspomnianej strony internetowej w narzędzie umożliwiające zakup przedmiotów ogłoszonych w ramach licytacji wydaje się naturalnym rozwinięciem w dobie wszechobecnej informatyzacji.

Dzięki tej zmianie licytant będzie mógł uczestniczyć w licytacji zdalnie, zaś sama licytacja nie będzie ograniczać się do wyznaczonego miejsca i wąskiego terminu sprowadzonego do godziny rozpoczęcia licytacji – po nowelizacji licytacja będzie trwała co najmniej 7 dni, a komornik udzieli przybicia osobie ofiarującej najwyższą cenę w chwili zakończenia licytacji.

Co ważne, wszystkich niezbędnych czynności, takich jak np. uiszczenie rękojmi i jej zwrot, uiszczenie ceny nabycia, udzielenie przybicia, będzie można dokonać w jednym miejscu, siedząc przy własnym komputerze, bowiem wszystko dzieje się za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. W celu dokonania sprzedaży ruchomości w trybie teleinformatycznym niezbędny jest wniosek wierzyciela o przeprowadzenie takiej licytacji oraz powierzenie dozoru zajętej ruchomości osobie innej niż dłużnik.

W trybie teleinformatycznym

Postępowanie w trybie teleinformatycznym nie może być przeprowadzone przez komornika z urzędu, a jedynie na wniosek wierzyciela, a w przypadku kilku wierzycieli, wystarczy, aby jeden z nich złożył wniosek o przeprowadzenie e-licytacji.

Pewne wątpliwości praktyczne budzi kwestia powierzenia dozoru zajętej ruchomości, która została wprowadzona przez ustawodawcę w celu zagwarantowania wierzycielowi i licytantom, że przedmiot zajęty w toku przeprowadzonych przez komornika czynności zostanie zachowany w stanie z momentu zajęcia, a co najważniejsze nie „zniknie". Ustawodawca wprowadzając ten szczególny rodzaj licytacji zauważył, że jej charakter wymaga dodatkowej ochrony licytantów, tak aby mógł on wzbudzić ich zaufanie, zwiększając tym samym popularność tego rodzaju licytacji.

Dotychczas zgodnie z art. 855 § 1 zd. 2 k.p.c. ruchomości były oddawane pod dozór tylko z ważnych przyczyn. Obecnie treść art. 8792 zd. 2 k.p.c. jest samodzielną podstawą do oddania zajętej ruchomości pod dozór, co rodzi szereg pytań, jak np.: czy biorąc pod uwagę koszty dozoru, transportu i przechowywania rzeczy, e-licytacja będzie wciąż atrakcyjna dla samego wierzyciela? Czy po wprowadzeniu takich zmian do ustawy nie czas wykorzystać art. 863 k.p.c., zgodnie z którym minister sprawiedliwości może, w drodze rozporządzenia, zarządzić utrzymywanie osobnych pomieszczeń do przechowywania i dozorowania zajętych ruchomości, mając na względzie sprawne prowadzenie egzekucji oraz właściwe zabezpieczenie zajętych ruchomości – z którego jak dotychczas minister sprawiedliwości w ogóle nie skorzystał? Czy mając na uwadze ratio legis art. 8792 zd. 2 k.p.c., przedmiot licytacji można oddać pod dozór również niebędącemu dłużnikiem członkowi rodziny dłużnika?

Na obecnym etapie trudno odpowiedzieć na te pytania, a jak to będzie wyglądać w praktyce, zapewne dowiemy się dopiero po kilku miesiącach od wprowadzenia zmian w życie.

Zdaniem autorów

Andrzej Pałys, prawnik, Kochański Zięba i Partnerzy

Szymon Suchcicki, prawnik Kochański Zięba i Partnerzy

Now możliwości

Aby licytowane przedmioty znalazły większą ilość odbiorców konieczne jest przyłożenie większej uwagi do treści obwieszczeń zamieszczonych na platformie internetowej e-licytacji.

W obecnej chwili na portalu prowadzonym przez Krajową Radę Komorniczą, jedynie nieliczne obwieszczenia zawierają szczegółowy opis licytowanego przedmiotu, a zdecydowana większość nie zawiera nawet jednego zdjęcia. Z punktu widzenia licytanta te kwestie wydają się szczególnie istotne, bowiem w pierwszej kolejności to właśnie zdjęcia przykuwają jego uwagę, a szczegółowy opis pozwala następnie zapoznać się dobrze z przedmiotem licytacji.

Przeglądając stronę internetową z licytacjami odnosi się wrażenie, że komornicy traktują sporządzanie obwieszczeń o licytacji jako przykry obowiązek wynikający z ustawy, aniżeli skuteczne medium do sprzedaży zajętych przedmiotów. Takie podejście może wzbudzić zdziwienie wobec faktu, że komornicy zarabiają na skutecznej sprzedaży licytowanych przedmiotów.

Po to, aby e-licytacje miały jakąkolwiek rację bytu, konieczne wydaje się uatrakcyjnienie aukcji przede wszystkim poprzez załączenie dokumentacji fotograficznej, ale także bardziej szczegółowego opisu licytowanych ruchomości. W takiej sytuacji osoba przeglądająca stronę z licytacjami, mogłaby się bliżej „przyjrzeć" ruchomości – co jest szczególnie istotne choćby ze względu na zdalny charakter licytacji, a w konsekwencji brak możliwości dokonania oględzin w miejscu, w którym licytowana ruchomość się znajduje.

Bez wątpienia wprowadzona reforma przepisów postępowania egzekucyjnego powinna być krokiem koniecznym do popularyzacji instytucji licytacji komorniczej, a w konsekwencji zwiększenia skuteczności postępowania egzekucyjnego. Stworzenie „komorniczego allegro" z pewnością będzie wymagać jeszcze atencji ze strony wykonujących ustanowione prawo komorników, którzy powinni zadbać o właściwą prezentację licytowanych ruchomości. Jak w praktyce będzie funkcjonować nowy tryb licytacji przekonamy się dopiero w momencie, gdy omawiane przepisy wejdą w życie i teraz warto by przedsiębiorcy dobrze je poznali.