Stabilny budżet i dalekosiężne plany

Charakterystyczna scena uwieczniona została także na zdjęciach dokumentujących remont torów tramwajowych w Al. Ujazdowskich przy skrzyżowaniu z Piusa XI (dziś Piękna) sprzed prawie 80 lat. Ach, ci złośliwi fotoreporterzy!

Odpoczynek robotników po ciężkiej pracy dałoby się pewnie zaobserwować także podczas asfaltowania ul. Chmielnej w sierpniu 1926 r. i w trakcie

poszerzania Puławskiej tuż przy „budowie kolonii Wierzbno w 1927 r.” czy przebudowy Marszałkowskiej w tym samym roku. I rok, i dwa lata później. Ulica długa, więc i remont – zupełnie jak dziś – ciągnął się latami. Dopiero w 1929 r. położono asfalt na głównej arterii stolicy i przerzucono się na kolejne inwestycje, np. jezdnie Krakowskiego Przedmieścia.

W dwudziestoleciu międzywojennym na warszawskich drogach działo się mnóstwo. Pod koniec lat 20. poprzedniego stulecia i na początku lat 30. stołeczny samorząd – stworzony od podstaw po latach zaborów i okupacji – wydawał rocznie ok. 170 – 180 milionów złotych. – Dwudziestolecie międzywojenne było dla Warszawy dobrym czasem. Dziś zbliżamy się do dwudziestolecia istnienia niepodległej Polski i obecnego ustroju. A w dodatku od tamtego dwudziestolecia dzieli nas okrągłe 80 lat. To skłania do porównań – mówi Mirosław Czekaj, skarbnik Warszawy.

[srodtytul]Niezależna kasa miasta[/srodtytul]

„Z chwilą odzyskania niepodległości samorząd Warszawy stał się panem swych finansów!” – napisała Jadwiga Włodarkiewiczowa, pisarka, tłumaczka (m. in. „Tajemniczego ogrodu”), do 1939 r. pracująca jako starszy referent w stołecznym magistracie, potem więźniarka Pawiaka, zamordowana w 1943 r.

Cytat urzędniczki sprzed 80 lat zainspirował obecnego skarbnika miasta do zorganizowania wspólnie z Archiwum Urzędu wystawy, która obrazowałaby, na co w międzywojniu wydawał pieniądze pierwszy niezależny samorząd stolicy.

– A na cóż mógł wydawać po latach wojny. Na drogi, szkoły, komunikację, filtry, wodociągi. Na infrastrukturę! Warszawa – zapyziałe po pierwszej wojnie, niczym prowincjonalne miasteczko imperium rosyjskiego, wracała powoli do swych stołecznych funkcji – mówi Piotr Wojciechowski, dyrektor Archiwum Urzędu m. st. Warszawy.

„Pierwszy samorząd musi z jednej strony łatać braki w dziedzinie oświaty, higieny, komunikacji i bruków, z drugiej przyłączać zaniedbane tereny peryferji” – czytamy w dokumentach archiwalnych stołecznej rady. – „Szalona inflacja, wyniszczająca stan finansów miasta, klęski epidemji, głód mieszkaniowy potęgowały trudności”. Ale: „krytyczny ten okres stolica przeżyła względnie pomyślnie” – podsumowano w kronice rad Warszawy 1919 – 1929. Dane rozpoczynające drugie dziesięciolecie są już bardziej optymistyczne. „Sprawozdanie rachunkowe Warszawy od kwietnia 1929 – do marca 1930” wykazuje przychód (czyli dochody miasta) na poziomie 173 mln zł, a rozchód (wydatki) – 169 mln zł.

Ostatnie dokumenty finansowe ratusza sprzed wybuchu II wojny (z kwietnia 1939 r.) donoszą: dochody – 171 mln zł, wydatki – 169 mln zł. A więc wreszcie stabilność finansowa.

[srodtytul]Domy, szalety i plany[/srodtytul]

Niestety, wiadomości, ile z tej rocznej puli szło na inwestycje, nie da się łatwo wyczytać. W zestawieniach finansowych nie ma na to oddzielnej rubryki. Poszczególne budowy ukrywają się w różnych działach, np. pod hasłem „wydział techniczny”, „komitet rozbudowy miasta” bądź nawet pod: „betonownia miejska”, która przecież produkowała materiał do stawiania kolejnych szkół, przedszkoli i mieszkań.

Ten ostatni rodzaj budownictwa rozwinął szczególnie prezydent Stanisław Nowodworski, rządzący Warszawą od 1922 do 1927 r. Za jego kadencji przybyło nowych domów zwłaszcza na Mokotowie, Żoliborzu, Grochowie i Saskiej Kępie.

Prezydent Zygmunt Słomiński natomiast już sześć lat później inwestował w estetykę miasta – parki i sanitariaty. Założył Zakład Oczyszczania Miasta, organizował akcję „Warszawa czysta” i kazał budować... miejskie szalety.

Zasług kolejnego prezydenta Stefana Starzyńskiego nie da się przecenić, bo zaplanował wszystko, co było Warszawie potrzebne, na dziesiątki lat do przodu – od połączenia ul. Bonifraterskiej z Żoliborzem, przez bulwary nad Wisłą, trasę N-S i Wał Miedzeszyński po metro. Nie sam to planował. Wydział Planowania Miasta, który stworzył w 1935 r., zatrudniał 400 osób, w tym 140 architektów, urbanistów i geodetów.

– Planowanie miasta obejmować musi wszystkie szczegóły, wszystkie punkty miasta. Chociaż dzisiaj brak jest środków na wiele, musimy planować, aby w razie sprzyjających warunków w każdej chwili przystąpić do realizacji – twierdził Starzyński.

Historycy mówią nawet o 28 procentach warszawskiego budżetu przeznaczanych na budowy w tych najlepszych latach międzywojnia. To wskaźnik, o którym obecnie samorządy tylko marzą. Ideałem jest dziś już jedna czwarta środków, które można przeznaczyć rocznie na rozwój.

[srodtytul]Bez kłopotów z siedzibą[/srodtytul]

Co jeszcze pochłaniało pierwsze samorządowe pieniądze niepodległej Warszawy? Ze względu na stan higieny dużo – bo nawet 40 mln zł rocznie – a więc jedną czwartą budżetu zabierała służba zdrowia. Nazywało się to formalnie: Wydział Zdrowia Publicznego oraz Opieki Społecznej i Szpitali. W tym mieściło się np. utrzymanie i prowadzenie Miejskiej Stacji Mlecznej. W 1922 r. działała ona przy ul. Leszno.

– Tylko tam karmiące matki mogły dostać zdrowe, pozbawione bakterii mleko rozlewane w butelki – wyjaśnia Magdalena Pęzińska z Archiwum Urzę-du Miasta. – Bo pomiary mleka, rozdzielanego przez gospodynie z kanek na warszawskich targach wykazywały, że aż w połowie z nich są prątki gruźlicy! To świadczyło o dramatycznym braku higieny w mieście.

Wydatki na zdrowie, nawet w połączeniu z 24 milionami na kulturę i oświatę, nie przebiły jednak Wydziału Finansowo-

- Podatkowego w warszawskim magistracie. W 1929 roku wydał on aż 66 mln zł. W tym oczy-wiście ukrywają się pensje urzędników i koszty utrzymania całej administracji. A warto zaznaczyć, że wtedy właśnie zaczynał się w międzywojniu czas kryzysu (trwał do ok. 1934 r.). Zupełnie jak dziś.