Cios w plecy

[b]Rz: Jakie znaczenie dla Polaków żyjących dziś za linią Curzona ma data 17 września 1939 roku?[/b]

Jarosław Wołkonowski: – Jeżeli chodzi o ocenę tego wydarzenia tutejsi Polacy uważają podobnie jak Polacy w kraju, że wkroczenie Sowietów było zbrodniczą napaścią na państwo polskie, ciosem w plecy. Ich spojrzenie na 17 września na pewno różni się jednak na przykład od spojrzenia Polaków z Poznańskiego, ze względu na to, że konsekwencje tego wydarzenia dotyczą ich osobiście i trwają do dzisiaj.

[b]Jakie konsekwencje?[/b]

Choćby terytorialne. Przecież ziemie, które Armia Czerwona zajęła po 17 września 1939 roku, po II wojnie światowej w większości znalazły się w granicach ZSRR, a po jego rozpadzie stały się częścią niepodległych państw: Litwy, Białorusi i Ukrainy. Na zawsze więc odpadły od Polski. Miało to wielki wpływ na losy tutejszych Polaków. Na przykład mojej rodziny. Część Wołkonowskich po wojnie opuściła Wileńszczynę i wyjechała do komunistycznej Polski, część nie. Mój dziadek Ludwik Wołkonowski po prostu nie mógł opuścić rodzinnej ziemi. Takich rozdzielonych rodzin są tysiące.

[b]Okupacja sowiecka, która zaczęła się 17 września 1939 roku i z przerwą na lata 1941 – 1944 trwała aż do roku 1990, to chyba nie tylko straty terytorialne. To również ludobójstwo dokonywane na narodzie polskim.[/b]

Tak – i ono w świadomości Polaków na Wschodzie jest bardzo mocno obecne. Deportacje, wywózki i egzekucje. Pamięć o tych wydarzeniach jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Także w Wilnie, które początkowo przecież dostali Litwini i pod pierwszą sowiecką okupacją znajdowało się stosunkowo krótko. Pamiętam te wszystkie opowieści o okropieństwach „pierwszego Sowieta”, które słyszałem jako dziecko. Potem w 1944 roku przyszedł „drugi Sowiet”... Dalsze represje i kolektywizacja.

[b]A jak na 17 września zapatrują się Litwini? W wyniku sowieckiego najazdu na Polskę dostali upragnione Wilno.[/b]

Tak, ale na bardzo krótko. I na tym właśnie polega problem. Już wówczas Litwini mówili: „Wilno nasze, ale cała Litwa będzie sowiecka”. I do dziś Litwini mają kłopot z oceną 17 września 1939 roku. Nie mają wyrobionej opinii. Oczywiście cieszą się, że dostali Wilno, ale nie chcą się specjalnie chwalić z czyjej ręki. Nie chcą się chwalić tym krótkim sojuszem z przyszłym okupantem i katem własnego narodu. Te kłopotliwe okoliczności „odzyskania” Wilna zbywają milczeniem. Rozmawiając z trzeźwo myślącymi Litwinami wyczuwam, że w głębi duszy rozumieją, że był to błąd.

[b]A Białorusini?[/b]

Wielu Białorusinów, którzy żyją dziś na Wileńszczyźnie, uważa 17 września za straszliwą katastrofę. Data ta oznaczała bowiem zamianę względnie liberalnej – choć niepozbawionej wad – polskiej władzy na totalitarną władzę sowiecką. Jednak już na terenie dzisiejszego państwa białoruskiego jest gorzej. Władze w Mińsku wypowiadają się na temat 17 września w duchu stalinowskiej propagandy. Że data ta oznaczała „zrzucenie jarzma polskich panów” i zjednoczenie Białorusinów. Kilkadziesiąt lat takiej propagandy oczywiście wywarło wielki wpływ na białoruską ludność. Ci ludzie są zindoktrynowani. Ale jednocześnie jest sporo osób, które myślą inaczej. Szczególnie wśród białoruskich elit, ludzi wykształconych. Oni znają fakty i rozumieją, jaką katastrofą było pół wieku sowieckich rządów na Białorusi. Potworna rusyfikacja kraju i kolektywizacja wsi.

[b]Jak 17 września oceniany jest przez Ukraińców żyjących dziś na terenach wchodzących niegdyś w skład II RP?[/b]