Niektórzy stawali się carskimi urzędnikami, inni nawet duchownymi, a jeszcze inni wiedli zwyczajne życie osadników, zostawiając w Syberii polskie nazwiska, nazwy miejsc, a nawet odmian zbóż.

Ojciec Celestyna Janowicza Ciuchstyńskiego, Jan, został zesłany do Jakucji w latach 40. spod Woroneża, czyli z terytorium Rosji. Nieco wcześniej, w 1939 roku, NKWD rozstrzelało jego dziadka. Dziad Ciuchstyńskich, absolwent warszawskich szkół, jeszcze przed pierwszą wojną światową zarządzał dobrami Wołkońskich, gdzieś na pograniczu dzisiejszych obwodów tambowskiego i woroneżskiego. Syna ekonoma wysłano do robót przy budowie sławnej drogi Kołyma (Magadan – Jakuck). Uratował go zapewne młody wiek: starzy zecy żałowali młodzika i podkarmiali, ale choć jeszcze nastolatek, pracować musiał jak inni. – Ta droga to jedna wielka mogiła – powtarza słowa nieżyjącego już dziś ojca Celestyn Janowicz. – Zakopywali ponoć człowieka w tym miejscu, gdzie upadł, w nasypie drogi.

Po śmierci Stalina Jan Celestynowicz został objęty amnestią i zamieszkał w zonie swojego byłego więzienia, w Ust Nerze nad Indygirką, a potem w Ojmiakonie. Nie pozwolono mu wyjechać do Polski. Ożenił się z córką „białego” oficera i został nad Indygirką, gdzie spłodził aż siedmiu synów. Celestyn wspomina dzieciństwo na biegunie zimna: – Dzieci jak to dzieci, czasem bawiły się... w plucie. Pluliśmy w powietrze, a na dół spadały już sopelki lodu.

Zesłaniec Ciuchstyński nie zdołał nauczyć chłopców polskiego, wiedzieli tylko, że mają polskie pochodzenie. Ojciec chciał kiedyś prenumerować polskie gazety, ale w odpowiedzi na podanie przyjechało dwóch typów z KGB z ostrzeżeniem: „Jeszcze raz coś takiego i... sam rozumiesz...”.

Ciuchstyńscy zostali w Rosji na zawsze. Celestyn Janowicz założył pierwszą w Jakucji szkołę wschodnich sztuk walki, reprezentuje republikę w tej konkurencji na całym świecie. Jego ojciec umarł w Białej Górze nad Indygirką w 2001 roku. Synowie mieszkają w Jakucji. Celestyn znalazł kiedyś w Internecie telefon „jakichś Ciuchstyńskich” w Polsce. Zadzwonił i po raz pierwszy w życiu rozmawiał ze swoją kuzynką. Choć rozmawiać im do dziś trudno, bo nie znają żadnego wspólnego języka. W 2002 roku, kilka miesięcy po tym telefonie, Ciuchstyńscy spotkali się w Polsce.

[srodtytul]„Salaskylaach suruksut”[/srodtytul]

Jednym z pierwszych ludzi, którzy sadzili ziemniaki w centralnej Jakucji, był Polak zesłaniec Aleksander Lipiński, powstaniec styczniowy. Rzecz miała miejsce jeszcze w XIX wieku w kubursachskim nasliegu (tj. gminie) borogonskiego ułusu (województwo). Lipińskiego zesłano do Jakucji w 1867 roku. Jakuci nie umieli uprawiać ziemi, uczyli się m.in. od zesłańców. Żyje jego prawnuczka Larisa Pietrowna, lekarz. Pani Larisa mówi o sobie Sacha (Jakutka), jednak jest świadoma polskich korzeni. Wraz z mężem Władysławem Siemionowiczem postanowili poznać polską historię ich rodziny. – W teczkach w Jakucku i Borogońcach przetrwało niewiele informacji o pradziadku zesłańcu, ale pokrewieństwo jest bezsprzeczne i udokumentowane – opowiada.

Lipiński zajmował się nie tylko uprawą roli, hodował bydło, a nawet mył złoto i pracował jako gminny pisarz (sekretarz). Czasem przychodziło nawet żebrać. Że nie zawsze wiodło mu się dobrze, świadczy jego jakuckie imię: „Salaskylaach suruksut”, tj. „pisarz z sankami”. Sanki ciągnęli za sobą wówczas ludzie wędrujący po prośbie od domu do domu. Jak wspomina w swej pracy o polskich zesłańcach M.A. Krotow: „... w 1871 roku ułusnaja inorodnaja uprawa donosiła, że on bardzo ubogiego stanu”.

Począwszy od roku 1895, ślad Lipińskiego i w pamięci najstarszych, i w dokumentach archiwów urywa się. Nie wiadomo, jak i gdzie zginął. Może wrócił do Polski? Dollonowowie szukają, ale póki co o pradziadku wiadomo niewiele. Jego praprawnuczkowie Katia i Piotr są filologami; siostra angielskim, a brat (jeszcze niedoszłym) francuskim. Piotr uczy się polskiego, przez kilka miesięcy uczył się języka prapradziadka na Uniwersytecie Jagiellońskim. Marzy, by w przyszłości wrócić do Polski i odnaleźć krewnych Lipińskiego.

[srodtytul]Szlachcic[/srodtytul]

Potomkiem zesłańca Polaka jest też Mikołaj Ykczanow, skromny strażnik z muzeum w Ytyk Kiuel (tattinskij ułus, Jakucja). Niestety, w rodzinie Mikołaja nie zachowała się pamięć o nazwisku pradziadka zesłańca. Ale wiadomo, że pod koniec XIX wieku bogaci i wpływowi Jakuci z Tatty starali się, by przysyłano w ich ułus z Jakucka tylko wykształconych zesłańców, a jak najmniej kryminalnych. A że wśród kryminalnych Polaków właściwie nie było, można więc być prawie pewnym, że Mikołaj, były traktorzysta, myśliwy, a dziś ochroniarz, jest potomkiem polskiego szlachcica, zapewne powstańca styczniowego. Wystarczy zresztą rzut oka na jego fizis, by się przekonać, że bardziej ona polska niż jakucka. I jeszcze jeden rzut oka na akta w archiwum, by móc już snuć konkretne przypuszczenia. W rodzinne strony Mikołaja wysłano kilku powstańców. Może Kluczyński Michał? Albo Stefan Czajka? Korecki Jan...