Firma może procesować się za darmo, a fiskus nie musi zwracać sądowi kosztów

Tak wynika z postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z 4 kwietnia 2008 r. (II FZ 107/08).

Prawo pomocy to instytucja, która daje szanse dochodzenia swoich racji przed sądami nawet tym osobom, których nie stać na ponoszenie kosztów procesu. O przyznanie prawa pomocy wnioskować mogą – tak samo jak osoby fizyczne – również przedsiębiorcy. Wystarczy, że złożą specjalny formularz wniosku o przyznanie pomocy (PPF – osoby fizyczne, PPPr – firmy). Formularze te dostępne są we wszystkich sądach administracyjnych oraz w Internecie pod adresem www.nsa.gov.pl.

Wniosek o przyznanie prawa pomocy można złożyć przed wszczęciem postępowania oraz w jego toku. Oczywiście wniosek taki jest wolny od opłat sądowych.

Przyznane prawo pomocy może obejmować zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika (adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego). Przedsiębiorca może otrzymać pomoc całkowitą lub częściową. W pierwszym wypadku zwolniony będzie od kosztów sądowych. Dodatkowo otrzyma pełnomocnika. W drugim – pomoc będzie obejmowała tylko zwolnienie od opłat sądowych (w całości lub w części albo tylko od wydatków lub od opłat sądowych i wydatków).

Na przyznanie takiej pomocy przedsiębiorca może liczyć w dwóch wypadkach. Po pierwsze, gdy wykaże, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów (wtedy może liczyć na pomoc w zakresie całkowitym). Po drugie, gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania (wtedy może liczyć na pomoc w częściowym zakresie).

W rozpatrywanej sprawie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie uchylając decyzje urzędu skarbowego i izby skarbowej (dotyczące ulg w zapłacie zobowiązań podatkowych), nakazał ściągnąć od izby określoną kwotę tytułem wpisu od skargi. Strona skarżąca zwolniona była bowiem od jej zapłaty (sąd przyznał jej prawo pomocy). Zdaniem WSA w postępowaniu w sprawie sądowoadministracyjnej organ jest stroną, gdy jego działanie lub bezczynność jest przedmiotem skargi. Obciążenie obowiązkiem zapłaty kosztów sądowych tylko strony przeciwnej, a więc kwestionującej legalność działań organów administracji publicznej, byłoby naruszeniem zasady równości stron tego postępowania.

Dyrektor izby skarbowej nie zgodził się jednak z tym rozstrzygnięciem i złożył zażalenie do NSA. Twierdził, że strona skarżąca nie zapłaciła opłaty sądowej, bo zostało jej przyznane prawo pomocy. Nie można jednak w tej sytuacji ściągać należnego wpisu od skargi od organu podatkowego.

NSA uwzględnił to zażalenie. Przypomniał, że jeśli nie została zapłacona należna opłata, sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w danej instancji nakaże ściągnąć tę opłatę od strony, która obowiązana była ją zapłacić, albo od innej strony, gdy z orzeczenia wynika obowiązek ponoszenia przez nią kosztów postępowania. Zdaniem NSA przyjmuje się, że „w pierwszej instancji inną stroną (...) w wypadku uwzględnienia skargi będzie organ, który wydał zaskarżony akt lub podjął zaskarżoną czynność albo dopuścił się bezczynności, na którym spoczywa obowiązek zwrotu kosztów postępowania skarżącemu”. Skoro jednak WSA w Lublinie przyznał spółce prawo pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych, nie można przyjąć, że obowiązek zwrotu niezapłaconych przez nią kosztów spoczywał na organie podatkowym.

Przy okazji kosztów sądowych związanych z pomocą prawną warto wspomnieć o jeszcze jednym postanowieniu, tym razem WSA w Olsztynie z 3 kwietnia 2008 r. (I SA/ Ol 711/07). Sąd stwierdził w nim, że prawo pomocy może obejmować m.in. ustanowienie adwokata, który ma sporządzić skargę kasacyjną. Jeśli podejmie on w imieniu przedsiębiorcy czynności procesowe polegające na sporządzeniu opinii prawnej o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej, to również wtedy przysługują mu koszty pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Nie jest konieczne przygotowanie samej skargi kasacyjnej. Zdaniem WSA w Olsztynie w takim wypadku „wniosek o zasądzenie kosztów z tego tytułu zasługuje na uwzględnienie”.

Pamiętajmy, że koszty nieopłaconej pomocy prawnej ponoszone przez Skarb Państwa obejmują opłatę w wysokości nie wyższej niż 150 proc. stawek minimalnych (>patrz ramka: ile wynosi wynagrodzenie adwokata) oraz niezbędne, udokumentowane wydatki adwokata. Wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej powinien zawierać oświadczenie, że opłaty nie zostały zapłacone w całości lub w części.

Wpis stosunkowy w postępowaniu przed sądami administracyjnymi:

wartość przedmiotu zaskarżenia - do 10 000 zł - wysokość wpisu stosunkowego4 proc. wartości przedmiotu zaskarżenia, ale nie mniej niż 100 zł

ponad 10 000 zł do 50 000 zł - 3 proc. wartości przedmiotu zaskarżenia ale nie mniej niż 400 zł

ponad 50 000 zł do 100 000 zł - 2 proc. wartości przedmiotu zaskarżenia, ale nie mniej niż 1500 zł

ponad 100 000 zł - 1 proc. wartości przedmiotu zaskarżenia, ale nie mniej niż 2000 zł i nie więcej niż 100 000 zł

Stawki minimalne wynoszą przy wartości przedmiotu sprawy:

Do 500 zł – 60 zł

Powyżej 500 zł do 1500 zł – 180 zł

Powyżej 1500 zł do 5000 zł – 600 zł

Powyżej 5000 zł do 10 000 zł – 1200 zł

Powyżej 10 000 zł do 50 000 zł – 2400 zł

Powyżej 50 000 zł do 200 000 zł – 3600 zł

Powyżej 200 000 zł – 7200 zł

W postępowaniu przed sądem administracyjnym stawka minimalna wynosi:

1) w pierwszej instancji:

W sprawie, której przedmiotem zaskarżenia jest należność pieniężna – stawkę obliczoną w zależności od wartości przedmiotu sprawy (patrz wcześniej)

c) w innej sprawie – 240 zł