W art. 41 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (dalej u.w.t.) przewidziano, że prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz integracji społecznej osób uzależnionych od alkoholu należy do zadań własnych gminy, która realizuje je zgodnie z gminnym programem profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Taki gminny program stanowi część strategii rozwiązywania problemów społecznych i jest planem działania gminy. Jest on uchwalany corocznie przez radę gminy, z uwzględnieniem celów operacyjnych dotyczących profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych określonych w Narodowym Programie Zdrowia.
Ograniczanie dostępności
Zadania w zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi wykonuje się m.in. przez ograniczanie dostępności alkoholu. Detaliczną sprzedaż napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży można prowadzić tylko na podstawie zezwolenia wydanego przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta), właściwego ze względu na lokalizację punktu sprzedaży (art. 18 ust. 1 u.w.t.). Zezwolenie to jest wydawane przez wójta po uzyskaniu pozytywnej opinii gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych o zgodności lokalizacji punktu sprzedaży z uchwałami rady gminy określającymi liczby punktów sprzedaży alkoholu i zasady usytuowania miejsc sprzedaży.
Przykład:
Wójt chce powołać sam siebie do gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. Nie jest to dopuszczalne. Zgodnie z art. 41 ust. 3 u.w.t. wójtowie powołują gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych. W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 21 lipca 2010 r. (sygn. II GSK 705/09, LEX nr 694422) zwrócono jednak uwagę, że powołanie przez wójta (któremu powierzono wydawanie zezwoleń na sprzedaż alkoholu) własnej osoby w skład gminnej komisji (uprawnionej do wydania opinii warunkującej możliwość udzielenia zezwolenia) jest niezgodne z prawem. W u.w.t. ustanowiono proces administracyjnego współdziałania różnych podmiotów i jego istota nie może być obchodzona. Ponadto w skład omawianych komisji muszą wchodzić osoby przeszkolone w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych (art. 41 ust. 4 u.w.t.).
Ilość punktów i położenie
Zgodnie z art. 12 ust. 1 u.w.t. rada gminy ustala, w drodze uchwały, dla terenu gminy (miasta) liczbę punktów sprzedaży napojów zawierających powyżej 4,5 proc. alkoholu (z wyjątkiem piwa), przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży oraz przeznaczonych do spożycia w miejscu sprzedaży. Rada gminy ustala także, w drodze uchwały, zasady usytuowania na terenie gminy miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych (art. 12 ust. 2 u.w.t.). W miejscowościach, w których rozmieszczone są jednostki wojskowe, liczba punktów sprzedaży napojów alkoholowych oraz usytuowanie miejsc sprzedaży, podawania i spożywania tych napojów powinny zostać ustalone przez radę gminy po zasięgnięciu opinii właściwych dowódców garnizonów. Liczbę punktów sprzedaży oraz usytuowanie miejsc sprzedaży, podawania i spożywania alkoholu należy dostosować do potrzeb ograniczania dostępności alkoholu, określonych w gminnym programie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Wskazane wyżej uchwały rady gminy stanowią akty prawa miejscowego.
Podkreśla się, że przez określenie zasad usytuowania miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych należy rozumieć ich położenie względem innych obiektów, które rada gminy uznaje za zasługujące na specjalną ochronę (por. np. rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Pomorskiego z 9 kwietnia 2014 r., znak NK-III.4131.25.2014 ESR, Dz.Urz. woj. pomor. z 2014 r. poz. 1494). Rada gminy nie jest natomiast uprawniona do konkretyzowania, jak ma wyglądać miejsce sprzedaży i podawania alkoholu (por. np. rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Zachodniopomorskiego z 3 czerwca 2011 r., znak NK.4.4131/ 108/2011[SA], Dz.Urz. woj.zacho. z 2011 r. nr 92, poz. 1673).