Za naruszenie obowiązków służbowych członkowie korpusu służby cywilnej oraz urzędnicy państwowi mianowani nie zawsze odpowiadają dyscyplinarnie. Za przewinienia mniejszej wagi przełożony może wymierzyć im karę upomnienia. Przy czym zasady udzielania tego rodzaju „reprymendy" określa tylko ustawa o służbie cywilnej (dalej usc). W przypadku urzędników państwowych mianowanych zastosowanie przy jej wymierzaniu znajdą przepisy kodeksu pracy (dalej kp) dotyczące kar porządkowych. Oznacza to, że zarówno tryb wymierzania tego typu kary jak i sposób jej weryfikacji w przypadku tych dwóch grup urzędniczych jest inny.
Czytaj także: Służba cywilna: kiedy kara dyscyplinarna za manifestowanie poglądów politycznych
Dyrektor albo kierownik urzędu
Wymierzenie kary upomnienia nie wymaga przeprowadzenia postępowania dyscyplinarnego; zależy ono tylko od decyzji określonego przełożonego. W przypadku członków służby cywilnej bez względu na podstawę nawiązania przez nich stosunku pracy karę upomnienia na piśmie wymierza dyrektor generalny urzędu. Urzędnikom państwowym mianowanym (bo tylko ich odpowiedzialność reguluje ustawa o pracownikach urzędów państwowych a pozostali urzędnicy państwowi podlegają odpowiedzialności porządkowej uregulowanej w kodeksie pracy) „reprymendę" za mniejsze przewinienia udziela kierownik urzędu.
To nie stricte kara porządkowa
Warto podkreślić, że kara upomnienia w obu tych przypadkach, choć swą nazwą przypomina jedną z kodeksowych kar porządkowych, (a w ustawie o pracownikach urzędów państwowych (dalej uopup), nawet wprost nazywana jest karą porządkową) znacząco rożni się od kodeksowego upomnienia. Przede wszystkim kara upomnienia na piśmie (jak to jest w przypadku członków korpusu sc) czy kara upomnienia (jak to jest w przypadku urzędników państwowych mianowanych) może być wymierzona zarówno za czyny dotyczące wykonywania czynności służbowych, jak i uchybiające godności urzędu.
Natomiast odpowiedzialność porządkowa uregulowana w kodeksie pracy związana jest z nieprzestrzeganiem przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy, a więc wyłącznie z obowiązkami dotyczącymi wykonywania pracy (por. Z. Góral, E. Staszewska Odpowiedzialność pracownicza lex on line). A zatem zakresy przedmiotowe obu tych kar są inne.
Mniejsze uchybienia
W obu wymienionych pragmatykach kara upomnienia wymierzona może być tylko za przewinienia mniejszej wagi. W żadnej z nich nie ma jednak nawet przykładowego wskazania, jakie czyny lub zaniechania uznać można za takie przewinienia. Użycie przez ustawodawcę tego bardzo ogólnego określenia, każe zatem dyrektorowi generalnemu (kierownikowi urzędu) każdorazowo oceniać czy dany czyn członka korpusu sc (urzędnika państwowego mianowanego) lub jego zaniechanie po pierwsze mieści się w kategoriach naruszenia obowiązków a po drugie czy kwalifikuje się do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, czy też wystarczającym środkiem dyscyplinującym w danej sytuacji będzie właśnie stosowne upomnienie.
Prawne uwarunkowania prowadzenia e‑sklepu w 2022 roku
Kiedy postępowanie wyjaśniające...
W przypadku służby cywilnej podjęcie przez dyrektora generalnego decyzji o zastosowanie tego typu środka dyscyplinującego może być poprzedzone postępowaniem mającym na celu wyjaśnienie okoliczności sprawy. Takiego postępowania nie można utożsamić z postępowaniem wyjaśniającym prowadzonym przez rzecznika dyscyplinarnego i poprzedzającym postępowanie dyscyplinarne w ścisłym sensie, tj. przed komisją dyscyplinarną. Postępowanie wyjaśniające przed wymierzeniem kary upomnienia na piśmie prowadzone przez dyrektora generalnego urzędu pozwolić ma mu tylko wyjaśnić czy faktycznie doszło do naruszenia obowiązków członka korpusu sc, na czym dokładnie ono polegało i jaka była jego waga. A także utwierdzić go w przekonaniu, że wybrany sposób ukarania członka korpusu sc jest właściwy.
Przeprowadzenie takiego postępowania nie jest jednak obowiązkiem dyrektora generalnego, który może wymierzyć karę upomnienia na piśmie bez dodatkowego wyjaśnienia okoliczności sprawy np. w oparciu o wystąpienie kierownika komórki organizacyjnej, w której zatrudniony jest członek korpusu sc.
...a kiedy wysłuchanie
Art. 35 ustawy o pracownikach urzędów państwowych, takiej procedury nie przewiduje. Z praktycznego punktu widzenia, nie stanowi to przeszkody, aby przed podjęciem decyzji o ukaraniu urzędnika państwowego mianowanego upomnieniem kierownik urzędu przeprowadził coś w rodzaju nieformalnego postępowania wyjaśniającego (na własny użytek), aby być pewnym, że zastosowanie tego środka jest w danym przypadku zasadne. Co więcej, z uwagi na brak uregulowania sposobu wymierzania tego rodzaju kary w ustawie o pracownikach urzędów państwowych będzie miał tu też zastosowanie art. 109 kp, zakładający obowiązek wysłuchania pracownika przed ukaraniem >patrz ramka.
Regulacja fragmentaryczna
Należy podkreślić, że ustawa o pracownikach urzędów państwowych w tej kwestii jest wyjątkowo lakoniczna. Jej uregulowania dotyczące upomnienia sprowadzają się tylko do dwóch przepisów. Z jednego z nich wynika, iż karę porządkową za przewinienie mniejszej wagi stanowi upomnienie, z drugiego natomiast możliwość wymierzenia takiej kary przez kierownika urzędu i prawo urzędnika do odwołania się (art. 35 uopup).
Z uwagi jednak na podobieństwo oraz fakt, że ustawa o pracownikach urzędów państwowych nie określa trybu nakładania tej kary w piśmiennictwie przejmuje się, że nie ma przeszkód, aby na zasadzie art. 5 kodeksu pracy, zgodnie, z którym jeżeli stosunek pracy określonej kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, przepisy kodeksu stosuje się w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami posiłkowo stosować w tym zakresie przepisy kp. Jak podkreśla (A. Dubownik Komentarz do ustawy o pracownikach urzędów państwowych w Prawo urzędnicze pod red. K. Barana – Legalis) przyjęcie tezy, iż regulacja odpowiedzialności porządkowej w pragmatyce urzędniczej jest wyczerpująca, praktycznie uniemożliwiałoby stosowanie omawianego reżimu odpowiedzialności, jako że posługiwanie się w tym zakresie przepisami o odpowiedzialności dyscyplinarnej nie wchodzi w grę. Komisje dyscyplinarne w toku postępowania stosują przepisy kodeksu postępowania karnego, podczas gdy odpowiedzialność porządkowa egzekwowana jest przez kierownika urzędu, który z natury rzeczy nie może stosować procedur prawa karnego.
Ratunkiem kodeks pracy
Stosowanie przepisów kodeksu pracy w analizowanej kwestii sprawdzać się będzie, zatem do stosowania:
- art. 109 kp – stanowiącego o obowiązku wysłuchania pracownika oraz o terminie przedawnienia wynoszącym dwa tygodnie od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku oraz trzy miesiące od dopuszczenia się naruszenia;
- art.110 kp - stanowiącego, że o zastosowanej karze pracodawca zawiadamia pracownika na piśmie, wskazując rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych i datę dopuszczenia się przez pracownika tego naruszenia oraz informując go o prawie do odwołania (urzędnik nie ma, bowiem prawa do wniesienie sprzeciwu) i terminie jego wniesienia;
- art. 112 § 2 kp – dopuszczającego w określonych przypadkach drogę sądową (warunkiem wystąpienia do sądu będzie jednak wcześniejsze wniesienie odwołania przez mianowanego urzędnika państwowego);
- art. 113 kp – stanowiącego o uznaniu kary za niebyłą po upływie roku nienagannej pracy.
Tylko tam gdzie brak regulacji ustawowej
Należy podkreślić, że zastosowanie przepisów kp będzie możliwe tylko w takim zakresie, w jakim dana kwestia nie ma unormowania w ustawie o pracownikach urzędów państwowych. Dlatego w przypadku urzędnika państwowego mianowanego termin na wniesienie odwołania wynosi trzy dni od dnia zawiadomienia o ukaraniu (a nie siedem, jak jest przy wnoszeniu sprzeciwu od kary porządkowej). Jest to termin zawity i jego przekroczenie skutkuje bezskutecznością odwołania. Odwołanie rozpatruje zaś nie pracodawca (jak to jest uregulowanie w kodeksie pracy), a kierownik jednostki nadrzędnej. Przy czym, jak stanowi art. 35 uopup odwołanie nie przysługuje, jeżeli karę upomnienia urzędnikowi państwowemu mianowanemu wymierzył minister.
Jak widać z powyższego, postępowanie odwoławcze określone w ustawie o pracownikach urzędów państwowych w porównaniu do kodeksowej regulacji odpowiedzialności porządkowej ma uproszczony charakter. Nieskomplikowany charakter procedury odwoławczej od kary upomnienia wymierzonej mianowanemu urzędnikowi państwowemu jeszcze bardziej rzuca się w oczy, jeśli zestawimy ją z procedurą obowiązującą w takiej sytuacji w służbie cywilnej >patrz pytanie.
Przy czym w związku z tym, że kwestia odpowiedzialności dyscyplinarnej członków korpusu sc została szczegółowo uregulowana w ustawie o służbie cywilnej, przepisy kodeksu pracy dotyczące kar porządkowych nie mają tu żadnego zastosowania. W tym przypadku wystarczy, zatem ustawa pragmatyczna.
Podstawa prawna: Art. 115, art.125-129 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 1559)
Art. 34- 35 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 2142 ze zm.).
Co mówią przepisy
Art. 109 kodeksu pracy § 1. Kara nie może być zastosowana po upływie 2 tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku pracowniczego i po upływie 3 miesięcy od dopuszczenia się tego naruszenia. § 2. Kara może być zastosowana tylko po uprzednim wysłuchaniu pracownika. § 3. Jeżeli z powodu nieobecności w zakładzie pracy pracownik nie może być wysłuchany, bieg dwutygodniowego terminu przewidzianego w § 1 nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu do dnia stawienia się pracownika do pracy.
