Ustawy podatkowe z setkami artykułów, tysiącami interpretacji i sporów sądowych na linii podatnik–fiskus. Taka jest polska praktyka stosowania prawa podatkowego. Sami podatnicy, zwłaszcza ci, którzy nie są wielkimi firmami, potrzebują wsparcia. Dlatego Ministerstwo Finansów postanowiło powołać urząd rzecznika praw podatnika (RPP) z rozległymi, przynajmniej teoretycznie, kompetencjami.

Czytaj także: Wszyscy jesteśmy rzecznikami

Tworzenie instytucji z rocznym budżetem przekraczającym 20 mln zł nie wszystkim się podoba. Krytycy sugerują, by zadania wsparcia podatników, stosowne kompetencje i budżet przydzielić rzecznikowi małych i średnich przedsiębiorców albo RPO jako instytucjom już istniejącym.

Z urzędnika na rzecznika

Ministerstwo Finansów w projekcie ustawy o RPP proponuje, by mógł on m.in. wnosić do ministra finansów o uchylenie ostatecznej decyzji czy o wydanie interpretacji ogólnej w sprawach podatkowych. Od Naczelnego Sądu Administracyjnego mógłby się domagać uchwały wyjaśniającej co bardziej skomplikowane przepisy podatkowe. Mógłby też interweniować w sprawach podatników już na etapie postępowania przed urzędem skarbowym.

Czy jednak RPP zachowałby niezależność od administracji skarbowej, gdyby był powoływany przez premiera na wniosek ministra finansów? Samo ministerstwo argumentuje, że ryzyka nie ma, m.in. dlatego, że kadencja rzecznika trwałaby sześć lat, obejmowałaby więc okresy rządzenia przez różne ugrupowania polityczne.

– Trudno mówić o niezależności takiego rzecznika, skoro może to być urzędnik skarbowy, który dostanie posadę de facto od swojego szefa – zauważa prof. Adam Mariański, przewodniczący Krajowej Izby Doradców Podatkowych. Wskazuje przy tym, że w projekcie ustawy o RPP wśród kompetencji wymaganych od kandydatów wymieniono doświadczenie w administracji, ale nie przewidziano przerwy między pracą w urzędzie a objęciem stanowiska rzecznika. – W ten sposób rzecznikiem może zostać któryś z dzisiejszych dyrektorów Izb Administracji Skarbowej, a to wcale nie wróżyłoby dobrze podatnikom – przewiduje prof. Mariański.

Samorząd doradców podatkowych sugeruje, by obronę podatników powierzyć rzecznikowi praw obywatelskich. W ten sposób można by rozszerzyć jego kompetencje, i tak spore. RPO może bowiem sam występować do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności przepisów, w tym podatkowych, z ustawą zasadniczą. RPP będzie mógł najwyżej prosić RPO o podjęcie takich działań.

W rzeczywistą swobodę działania RPP wątpi też Agnieszka Durlik, ekspert Krajowej Izby Gospodarczej.

– To będzie de facto państwowy urzędnik, związany ustawą o finansach publicznych, więc trudno się spodziewać, by wnioskował do administracji skarbowej o wydanie decyzji na niekorzyść Skarbu Państwa – mówi. Docenia proponowaną rolę rzecznika jako recenzenta działań administracji skarbowej, ale wskazuje, że te zadania mógłby wykonywać specjalny zespół w Ministerstwie Finansów. – Skoro jednym z celów utworzenia KAS była wymiana informacji i dobrych praktyk miedzy różnymi strukturami tej administracji, to chyba to już się dzieje, i to bez potrzeby tworzenia nowej instytucji – zauważa Agnieszka Durlik.

Spór wśród ministrów

Pomysł powołania RPP jest krytykowany nawet w rządzie. Krytyczną opinię wyraziło Ministerstwo Sprawiedliwości. Resort wytknął projektodawcom m.in., że dają nowemu rzecznikowi prawo do wnoszenia o wydanie interpretacji prawa podatkowego, ale nie zobowiązują właściwego organu, by tę interpretację wydał. Wiceminister Marcin Warchoł zauważa w piśmie do MF, że wątpliwe jest tworzenie rozbudowanego aparatu RPP, składającego się z 16 zastępców, 32 przedstawicieli i zespołów eksperckich. „Część jego obowiązków pokrywa się z zadaniami Prokuratury w zakresie stania na straży praworządności i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu administracyjnym" – napisał.

Jeszcze dalej w krytyce idzie Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii. Kwestionuje w ogóle ideę powołania RPP i opowiada się za przyznaniem jego kompetencji rzecznikowi praw przedsiębiorców. Jak zauważa Grzegorz Płatek, zastępca dyrektora Departamentu Doskonalenia Regulacji Gospodarczych w MPiT, działalność tego niedawno powołanego rzecznika obejmuje wszelkie aspekty ochrony praw przedsiębiorców, w tym związane z podatkami.

– Co ważne, rzecznik MŚP już funkcjonuje, np. w zeszłym tygodniu powołał radę doradczą złożoną z przedsiębiorców – powiedział „Rz" Płatek.

Rzecznicy wojewódzcy

Jeszcze inaczej problem wsparcia podatników widzi RPO Adam Bodnar.

– Nie ma sensu tworzyć nowego stanowiska ds. podatków w moim urzędzie, bo musiałbym mieć kilkudziesięciu zastępców, np. do spraw mniejszości narodowych, funkcjonariuszy mundurowych itd. – twierdzi Bodnar. Jego zdaniem w sprawach najpoważniejszych problemów podatkowych urząd RPO – tak teraz, jak i za czasów jego poprzedników – działa sprawnie. I podaje przykłady: udanych interwencji w TK w sprawie kwoty wolnej od podatku czy wspomagania podatników w sądach w sprawie ulgi meldunkowej.

– Jeśli trzeba stworzyć instytucję wspomagającą podatników na poziomie sporu z urzędem skarbowym, to lepiej utworzyć sieć na wzór powiatowych rzeczników konsumentów – sugeruje. Jego zdaniem takie urzędowe wsparcie podatników można by stworzyć nie tyle w każdym powiecie, ile raczej w województwie.

– W sprawach o znaczeniu ustrojowym, mogących mieć wpływ na budżet państwa, potrzebna jest instytucja w pełni niezależna, a taki warunek spełnia dziś RPO – twierdzi Adam Bodnar.

Powiedzieli "Rzeczpospolitej"

Adam Abramowicz, rzecznik małych i średnich przedsiębiorców

Jest potrzebna instytucja, która broniłaby praw podatników, ale po co nowy urząd. Większość problemów z prawem podatkowym dotyczy małych i średnich przedsiębiorców, dlatego logicznie byłoby uczynić jednego z moich zastępców odpowiedzialnym za interwencje w sprawach podatkowych. Może mógłby się nimi zajmować także rzecznik praw obywatelskich, ale ustawodawca uznał, iż trzeba stworzyć instytucję wyspecjalizowaną. Jednak utworzenie osobnego urzędu rzecznika praw podatnika oznaczałoby dublowanie kompetencji i budżetów, co byłoby niekorzystne dla państwa i obywateli. Zresztą podjąłem już pierwszą interwencję w sprawach drobnej gastronomii i jej opodatkowania VAT. Ministerstwo Finansów i aparat skarbowy prezentowały tu bowiem chwiejne stanowisko w kwestii stosowania stawki 5 lub 8 proc., co tworzyło niepewność prawną. Taka sytuacja narusza konstytucję biznesu i stąd moja interwencja.

Filip Świtała, wiceminister finansów

Rzecznik praw podatnika ma zajmować się przede wszystkim sprawami zwykłych ludzi, którzy nie prowadzą biznesu. Takich spraw jest sporo. Dlatego nie będzie mowy o kolizji jego kompetencji z rzecznikiem małych i średnich przedsiębiorstw albo rzecznikiem praw obywatelskich. TXT - Krotko - 8.25 - L: O ile RPO ma kompetencje dotyczące np. konstytucyjności przepisów podatkowych, o tyle RPP jest po to, aby pomóc podatnikom już na etapie sporu z urzędem skarbowym czy w sprawie wystąpienia o interpretację indywidualną. W projektowanej ustawie będzie miał też uprawnienia specyficzne o charakterze podatkowym, w tym wnioskowanie o wydanie interpretacji ogólnej przez ministra finansów oraz o uchylenie decyzji ostatecznej organu skarbowego.

Stronnicy do spraw różnych

1. Rzecznik praw obywatelskich – organ konstytucyjny, istnieje od 1987 r., powoływany przez Sejm.

2. Rzecznik praw dziecka – organ konstytucyjny, istnieje od 2000 r., powoływany przez Sejm.

3. Rzecznik finansowy (dawny rzecznik ubezpieczonych) – istnieje od 2003 r., powoływany przez premiera na wniosek ministra finansów.

4. Powiatowi rzecznicy konsumentów – działają od 1999 r. przy starostwach powiatowych i miastach na prawach powiatu, powołuje ich starosta lub prezydent miasta.

5. Rzecznik praw pacjenta – centralny organ administracji rządowej, istnieje od 2009 r., powoływany przez premiera w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru; pracownikami jego biura są też rzecznicy praw pacjenta psychiatrycznego.

6. Rzecznik małych i średnich przedsiębiorców – urząd utworzony w 2018 r., rzecznik jest powoływany przez premiera na wniosek ministra właściwego do spraw gospodarki.