Szwecja. Wielka przeprowadzka

Anna Nowacka-Isaksson z Kiruny

Największa na świecie podziemna kopalnia rud żelaza powoduje deformacje ziemi. By miasto się nie zapadło, przenosi się całe centrum.

Przeciągnięto nowy odcinek linii kolejowej wokół góry Kiirunavaara. Założono nową sieć elektryczną i kanalizację. Zbudowano nowe transformatory. Otwarto nową drogę z ratusza do przemysłowych terenów państwowej spółki wydobywczej LKAB.

Pierwsze domy do zburzenia

– Właściwie wielka przeprowadzka jeszcze się nie zaczęła – mówi „Rz" Anders Fjällborg, szef urzędu ds. ochrony środowiska w gminie Kiruna. Jednak w połowie kwietnia zostaną zburzone pierwsze domy. Lokatorzy już się wyprowadzili, a pierwsi pracownicy są na miejscu, by przygotować teren do przeprowadzki. Obszar Ullspiran zostanie przemieniony w park mający pełnić funkcję strefy buforowej między kopalnią a miastem.

Na jego terenie powstaną miejsca do grillowania, place zabaw dla dzieci, lodowisko i teatr dla dzieci.

Przenosiny mają przebiegać pod znakiem ekologii. Materiał z wyburzenia budynków wykorzysta się ponownie w nowo powstałych parkach. Używane lodówki, zamrażarki, drzwi, okna wyburzonych mieszkań zostaną sprzedane zainteresowanym ich kupnem.

Wydobywanie rud żelaza w Kiirunavaara odbywa się na coraz głębszych poziomach kopalni. Im głębiej, tym czystsza ruda. W 2013 r. LKAB rozpoczęło poziom eksploatowania pokładów na głębokości 1365 metrów i spółka planuje dalsze prace. Powoduje to jednak stopniowe obniżanie się warstw skorupy ziemskiej.

Interesy hodowców reniferów

Aby kopalnia mogła kontynuować wydobycie żelaza i dawać zatrudnienie mieszkańcom Kiruny, LKAB musi ewakuować 3 tys. mieszkań. Przeprowadzka ma objąć 6 tys. mieszkańców Kiruny (z 23 tys.). – To tak, jakby zorganizować przenosiny dla 300 tysięcy sztokholmczyków – tłumaczy grupie dziennikarzy Stefan Sydberg, wiceprzewodniczący zarządu gminy Kiruna.

Gigantyczny projekt napotyka wiele barier. Najpierw była kwestia kierunku przenosin. W 2006 r. gmina ustaliła północno-zachodni kierunek przeprowadzki, by trzy lata później zdecydować, że jednak Kiruna przeniesie się trzy kilometry na wschód. Poprzedniemu kierunkowi w stronę góry Loussavaara i jeziora Loussajärvi sprzeciwiła się partia Kiruny. Oceniła bowiem, że koliduje to z potrzebami hodowli reniferów.

Teraz z przenosin na wschód Samowie są bardziej zadowoleni, choć nadal istnieją zgrzyty między interesami górnictwa a hodowcami reniferów, którzy oponują przeciw prospektowaniu terenów na dalsze zakładanie nowych kopalni.

Mieszkańcy Kiruny żyją z LKAB w symbiozie. Kopalnia utrzymuje jedną czwartą mieszkańców miasta. Zatrudnienie w niej znajduje też wielu Samów.

Ratusz nie, kościół tak

Po rocznych negocjacjach LKAB, które finansuje gigantyczną transformację, zawarło umowę ze zrzeszeniem lokatorów, że nikt nie ucierpi na niej ekonomicznie. Zadeklarowało, że będzie właścicielom nieruchomości zmuszonym do przeprowadzki oferować inny nowy obiekt zamiast rekompensaty finansowej.

W grudniu ubiegłego roku okazało się, że prognozy na proces deformacji ziemi zostały przesunięte o pięć lat, co daje nieco wytchnienia projektowi przenosin.

Według planów w przyszłym roku jednak ma stanąć nowy ratusz. Zostanie zachowana wieża z zegarem. Grunt pod budowę ratusza już przygotowano. Przetransportowanie bryły starego ratusza byłoby za drogą inwestycją. Nowe centrum złożone z 11 nowych osiedli z ratuszem pośrodku powstanie w 2019 r. Znajdzie się tam też nowy parlament Samów.

Łącznie z terenów zagrożonych zostanie przeniesionych 21 historycznych budowli, w tym drewniany kościół z 1912 r. w kształcie lapońskiego szałasu z secesyjnym ołtarzem uznany za najpiękniejszą budowlę Kiruny. Przeniesiona zostanie też drewniana dzwonnica.

Dwie firmy zaskarżyły zaplanowanie nowego centrum miasta, co może, zdaniem Andersa Fjällborga, opóźnić realizację przenosin śródmieścia. Spółka Sokab żąda, by sąd unieważnił decyzję uplasowania ratusza bliżej niż 200 m od fabryki. Takie usytuowanie bowiem stwarza ryzyko narażenia otoczenia na nieprzyjemne zapachy z fabryki plastiku i środków ochrony przeciwkorozyjnej. Druga firma Stena Metall obawia się, że nie będzie spełniać warunków pozwalających jej na prowadzenie działalności, gdy zaplanowano w jej pobliżu wybudowanie osiedla mieszkaniowego.

Proces budowy śródmieścia może się też opóźnić dlatego, że w dzielnicy Tuollavaara, gdzie ma powstać centrum, zanieczyszczenie ziemi toksycznymi odpadami z dawnego przemysłu okazało się prawie o osiem razy większe niż LKAB oceniało.