Porawski: W ostatnich latach system finansów samorządowych został zdewastowany

Od dłuższego już czasu iskrzy między samorządami a ministrem finansów Jackiem Rostowskim. Odnosi się wrażenie, że w imię dobra państwa stanęli po przeciwnych stronach barykady. Dlaczego? Czy interes samorządu wyklucza interes państwa lub odwrotnie?

Andrzej Porawski:

Samorządy to zdecentralizowana część państwa, dlatego reprezentują ten sam interes. Kreują rozwój państwa.  Przed zastrzykiem środków unijnych poziom ich inwestycji dwukrotnie przekraczał inwestycje budżetu państwa.

W ostatnich latach wydatki inwestycyjne samorządów, zasilone środkami unijnymi, były już trzykrotnie wyższe. Inwestycje te przynoszą poważne wpływy do budżetu państwa z  VAT oraz – generując rozwój – przyczyniają się do wzrostu innych dochodów podatkowych państwa.

Niestety, minister finansów całkowicie zignorował system finansów samorządowych  i tym samym zlekceważył wspomniane wpływy. Na początku poprzedniej kadencji parlamentarnej Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego powołała – na wniosek strony samorządowej, która przewidywała nadchodzący kryzys – zespół ds. systemu finansów samorządowych. Minister raz się pojawił na obradach zespołu, po czym przysyłał wiceministra bez żadnych pełnomocnictw. Zespół przestał się spotykać, choć nadal formalnie istnieje. Ostatnia  dyskusja o finansach samorządowych odbyła się w 2003 r., podczas pracy nad   ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Od tego czasu system został zdewastowany, co obrazuje spadek poziomu inwestycji samorządowych  oraz degeneracja systemu wyrównawczego (tzw. janosikowego), który został ustanowiony dla innych warunków brzegowych. Wprawdzie minister finansów podjął działania mające na celu zrekompensowanie ubytków we wpływach z PIT, ale tylko budżetowi centralnemu, poprzez podniesienie stawki VAT, wzrost akcyzy od paliw, wzrost składki rentowej, podatek kopalniany. Ta rekompensata nie dotyczy samorządów, a w dodatku trzy pierwsze elementy oznaczają dla nich wzrost kosztów.

Minister Rostowski nie godzi się na różne propozycje prawne przedstawiane przez samorządy, które bez szkody dla budżetu państwa mogłyby poprawić swoją trudną sytuację finansową.

Minister prowadzi  politykę równoważenia kłopotów budżetu centralnego kosztem  budżetów lokalnych i regionalnych. Polega to nie tylko na blokowaniu rozwiązań konstruktywnych, ale na działaniu w myśl   zasady, iż ewentualne zmiany w systemie samorządowym nie mogą powodować  skutków po stronie rządowej. Konsekwentnie przekazuje się więc każde nowe zadanie samorządom bez wystarczających środków finansowych.

W sposób szczególny minister interpretuje też niektóre przepisy ustawy o finansach publicznych, np. art. 127, który mówi, że dotacje dla  jednostek samorządu terytorialnego mogą być przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie zadań samorządów. Zdaniem ministra Rostowskiego zawsze chodzi o dofinansowanie.

Czy postawa ministra Rostowskiego jest przejawem troski o dyscyplinę finansową, czy raczej  doktrynalnego strachu przed decentralizacją finansów?

Podejście ministra nie wynika ze strachu, lecz z niezrozumienia podziału zadań publicznych.  Przykładem tego są zarzuty pani wiceminister Hanny Majszczyk, że mimo kryzysu gminy nie rezygnują z ulg i zwolnień w podatkach lokalnych, które w 2012 r. zbliżyły się do 4 mld zł. Tymczasem wiele z tych ulg ma swoje uzasadnienie, ponieważ zapewniają dalszy byt firmom, a te z kolei dają pracę i generują wyższe wpływy podatkowe z PIT, CIT  i VAT. Samorządy mają prawo, i tak ograniczone, do prowadzenia własnej polityki, w tym podatkowej. Czynią to w sposób przemyślany.