Dotacje unijne na ochronę środowiska dla samorządów

Na listę przedsięwzięć priorytetowych i konkursów wyczekują wszystkie gminy, bo dofinansowanie z wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW) to często główna pozycja w ich budżetach, pozwalająca na finansowanie inwestycji środowiskowych.

Nie tylko samorządy

W tym roku o dotacje ubiegać się będą wraz z jednostkami samorządu terytorialnego (JST) osoby fizyczne – zarówno przedsiębiorcy, jak i i nieprowadzący działalności gospodarczej (np. w województwie mazowieckim na dofinansowanie wymiany kotłowni lub zakup kolektorów słonecznych). Najczęściej jednak JST będą dzielić dofinansowanie z Lasami Państwowymi, parkami narodowymi czy spółkami wodnymi (np. w województwie pomorskim w trwającym do 28 lutego konkursie o dofinansowanie zadań z zakresu ochrony przyrody ubiegają się także uczelnie wyższe, organizacje pozarządowe i właściciele ogólnodostępnych parków i ogrodów). Do konkursu mogą zostać zgłoszone zadania polegające m.in. na tworzeniu nowych i rewaloryzacji istniejących ogólnodostępnych parków, ogrodów, terenów zieleni.

Zgłaszane zadania powinny stanowić ekonomicznie niepodzielną serię działań odnoszących się do zdiagnozowanych potrzeb środowiska. W budżecie projektu mogą być także przewidziane działania inwestycyjne, ale pod warunkiem że będą jedynie uzupełniającym, niezbędnym elementem wniosku. Wnioskodawcy oprócz części opisowej muszą także złożyć uproszczony montaż finansowy i załączniki potwierdzające wykonalność formalnoprawną zadania.

Usuwanie azbestu

W całej Polsce nadal prowadzone będą przez JST prace związane z usuwaniem azbestu, bo o dofinansowanie na te działania można już wnioskować m.in. w województwie wielkopolskim, zachodniopomorskim, dolnośląskim, opolskim, lubuskim i warmińsko-mazurskim. Dla przykładu – w województwie lubuskim wnioski można składać do 31 stycznia. Program adresowany jest do JST, na terenie których przeprowadzono inwentaryzację wyrobów zawierających azbest oraz posiadających opracowany i przyjęty uchwałą gminny program usuwania azbestu.

W 2015 r. fundusz zrefunduje do 100 proc. kosztów kwalifikowanych poniesionych przez gminę – do wysokości kwoty dotacji określonej w umowie. Przy czym kwota dotacji nie może przekroczyć iloczynu 800 zł i sumy całkowitego efektu ekologicznego, wyrażonego w megagramach (Mg) unieszkodliwionych odpadów zawierających azbest. Fundusz na ten cel przeznaczył w ubiegłym i bieżącym roku łącznie 6 mln zł.

Dofinansowanie jest przeznaczone na usuwanie wyrobów zawierających azbest znajdujących się na terenie gminy (bez ograniczeń dotyczących własności posesji, z których są usuwane odpady zawierające azbest). Kosztami kwalifikowanymi są koszty demontażu, zbierania, transportu i unieszkodliwienia odpadów zawierających azbest na uprawnionym składowisku odpadów niebezpiecznych.

Likwidacja szkód powodziowych

Nowe zasady obowiązują także w zakresie likwidacji szkód powodziowych wyrządzonych przez powódź w infrastrukturze środowiska, w tym m.in.: w kanalizacjach sanitarnych wraz z urządzeniami technicznymi, oczyszczalniach ścieków, stacjach uzdatniania wody pitnej, składowiskach odpadów, kotłowniach. Dofinansowanie w tym zakresie otrzymają także zadania polegające na uporządkowaniu terenu poprzez usuwanie i wywóz naniesionych obcych materiałów, w tym prace polegające na przywróceniu terenu do stanu przed powodzią. Dla przykładu – na terenie województwa małopolskiego w tym roku łączna kwota dotacji wyniesie 7 mln zł. Wysokość dotacji to maksymalnie 65 proc. kosztów kwalifikowanych zadania, lecz nie więcej niż 600 tys zł na każde. Warunkiem jest potwierdzenie wyrządzonej szkody przez centrum zarządzania kryzysowego wojewody.

Refundacji podlegają także faktury i/lub rachunki wystawione przed dniem podjęcia przez WFOŚiGW decyzji o dofinansowaniu zadania. Wnioski o dofinansowanie nie wymagają złożenia karty informacyjnej zadania i będą rozpatrywane na bieżąco.

Inwazyjne rośliny

W województwie zachodniopomorskim można się już ubiegać o dofinansowanie prac związanych z usuwaniem groźnej rośliny, barszczu Sosnowskiego. Jest to agresywna roślina inwazyjna, niezwykle trudna do zwalczenia. Powoduje degradację środowiska przyrodniczego i ogranicza dostępność terenu. W dodatku sok ze świeżych roślin wywołuje zmiany skórne. Barszcz Sosnowskiego objęty jest prawnym zakazem uprawy, rozmnażania i sprzedaży na terenie Polski.

Podstawą uzyskania dofinansowania na prowadzenie prac będzie posiadanie przez beneficjenta inwentaryzacji występowania barszczu Sosnowskiego. Przewidziana kwota na realizację tego programu w województwie zachodniopomorskim w roku 2015 wynosi 500 tys. zł. Wysokość dofinansowania ze strony funduszu może wynosić maksymalnie 75 proc. kosztów kwalifikowanych.

Ocena wniosków, kontrole

O dofinansowanie z reguły można się ubiegać po spełnieniu tzw. efektu zachęty, co oznacza, że przedsięwzięcie określone we wniosku może być rozpoczęte po złożeniu wniosku o dofinansowanie. Wnioski oceniane są formalnie i merytorycznie. Wśród kryteriów merytorycznych najczęściej stosowane są: wykonalność, zasadność, efektywność finansowa i najważniejsze – planowany efekt ekologiczny.

Dofinansowanie udzielane ze środków finansowych funduszu podlega przepisom ustawy – Prawo zamówień publicznych (PZP), co oznacza dokonywanie zakupów zgodnie z określonymi tam procedurami, a w przypadku zakupów poniżej progów wskazanych w PZP – zgodnie z tzw. zasadą konkurencyjności, czyli gospodarnie, oszczędnie, efektywnie i transparentnie.

Z reguły wnioski przyjmowane będą w systemie ciągłym, aż do wyczerpania środków w budżetach funduszy na 2015 r. Dla przykładu, województwo małopolskie przyjmuje wszystkie wnioski, od 23 lutego 2015 r. do 30 września 2015 r., ale warto się spieszyć, bo przy większej liczbie wniosków decyduje kolejność zgłoszeń.

Natomiast rozpatrywanie wniosków o udzielenie pomocy finansowej przez WFOŚiGW na zadania inwestycyjne oraz zadania nieinwestycyjne z reguły odbywać się będzie do 30 października 2015 r.

Nowe konkursy na nowych zasadach

Zadania wyłonione w drodze konkursu otrzymują dofinansowanie w formie dotacji lub pożyczki. Zasady udzielania dotacji i pożyczki (preferencyjne oprocentowanie oraz możliwość umorzenia) określają obowiązujące w każdym województwie zasady udzielania dofinansowania ze środków wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, które od 1 stycznia 2015 r. uległy zmianie.

W pierwszej kolejności zostały uzupełnione o zmiany wynikające z nowelizacji ustawy – Prawo ochrony środowiska, które weszły w życie 1 stycznia 2015 r. i dotyczą zasad i trybu udzielania przez wojewódzki fundusz poręczeń oraz możliwości uzyskania poprzez banki dopłat do rat lub innych opłat ustalonych w umowach leasingu w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Pozostałe zmiany są zróżnicowane w zależności od województwa. Na przykład w Gdańsku zmiana dotyczy warunków umarzania. Według obowiązujących zasad pożyczka udzielona ze środków funduszu może być częściowo umorzona na pisemny wniosek pożyczkobiorcy, jeśli zadanie zostało wykonane w terminie, rozliczone, spłacono odpowiednią część pożyczki oraz utrzymywany jest osiągnięty efekt ekologiczny. Dodatkowo pożyczkobiorca musi się wywiązać z obowiązku uiszczania opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieniężnych wynikających z ustawy – Prawo ochrony środowiska. Nie może też posiadać zobowiązań do funduszu wynikających z wcześniej zawartych umów.

Umorzeniu nie podlegają pożyczki płatnicze, nieoprocentowane pożyczki i kwoty pożyczek, o których umorzenie pożyczkobiorca wystąpił po ich spłacie. Jednocześnie kwota umorzenia nie może być wyższa niż 25 proc. (a nie 30 proc., jak było dotychczas) pożyczki udzielonej JST i ich związkom oraz innym podmiotom niebędącym przedsiębiorcami.

Kolejna zmiana zasad finansowania polega na tym, że jeżeli udział środków dotacyjnych w finansowaniu zadania przekracza 40 proc. jego kosztów kwalifikowanych, to dopuszczalne umorzenie ulega obniżeniu o 2 punkty procentowe za każdy rozpoczęty punkt procentowy powyżej progu 40 proc. udziału środków dotacyjnych w kosztach kwalifikowanych.

Z kolei w województwie mazowieckim Rada Nadzorcza Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie wprowadziła zmianę pozwalającą jej w uzasadnianych przypadkach odstąpić od przyjętych uregulowań. To może pozwolić m.in. na dokonywanie zmian w realizacji zadania w zakresie efektu ekologicznego lub rzeczowej realizacji oraz zwiększenie kwoty dofinansowania.

Beneficjenci w województwie mazowieckim mają możliwość dokonania przedpłat wykonawcom, bo część dofinansowania może być przekazana przed przedłożeniem dokumentów. Zasady wypłaty środków zostaną ustalone indywidualnie przez zarząd.

Dodatkowo od nowego roku na Mazowszu fundusz udziela pożyczki na współfinansowanie projektów dofinansowanych ze środków Unii Europejskiej do wysokości 100 proc. różnicy między kosztami kwalifikowanymi a dotacją rozwojową dla projektu. Dopuszcza się też możliwość udzielania pożyczek na przygotowanie: studiów, projektów, dokumentacji i wniosków dotyczących zadań z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, przewidzianych do dofinansowania ze środków Unii Europejskiej do wysokości 100 proc. kosztu kwalifikowanego tych opracowań.

Takie rozwiązanie usprawni pozyskiwanie dofinansowania kosztownych inwestycji wodno-kanalizacyjnych czy gospodarowania odpadami z innych źródeł. Dzięki temu gminy będą mogły się lepiej przygotować do konkursów w ramach regionalnych programów operacyjnych czy programu „Infrastruktura i środowisko", gdzie z zasady wraz ze składanym wnioskiem o dofinansowanie trzeba posiadać kompletną dokumentację techniczną.

Niezmiennie pozostaje zasada, że fundusz bada zdolność beneficjentów do spłaty pożyczki, a w przypadku JST wymaga opinii o możliwości spłaty pożyczki wydanej przez regionalną izbę obrachunkową.

podstawa prawna: Ustawa z 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 907 ze zm.)

podstawa prawna: Ustawa z 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (tekst jedn. DzU z 2007 r., nr 59, poz. 404 ze zm.)

Katarzyna Dziuba-Kubicka, specjalista w zakresie funduszy unijnych

Dofinansowanie udzielane ze środków finansowych Funduszu podlega przepisom ustawy o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej. Z tego powodu JST powinny pamiętać, że otrzymane przez nich wsparcie dystrybuowane na kolejne podmioty może skutkować występowaniem pomocy publicznej. Wtedy zgodnie z zasadami udzielania dofinansowania w Funduszu to one będą podmiotem udzielającym pomocy i muszą zapewnić zgodność tego transferu z zasadami prawa pomocy publicznej.