Stowarzyszenie z B., które złożyła skargę na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Białymstoku dotyczącego ustalenia lokalizacji inwestycji celu publicznego, złożyło wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. Powodem przyznania prawa pomocy miał być fakt, iż majątek Stowarzyszenia pochodzi wyłącznie ze składek członkowskich, a w momencie złożenia wniosku nie posiada żadnych środków finansowych.
Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił wniosek, ponieważ Stowarzyszenie nie przedstawiło dowodów, które przekonałyby do udzielenia pomocy. Sąd stwierdził, że skarżąca organizacja nie wykazała, że z przyczyn niezależnych od siebie nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania. Zdaniem sądu analiza akt wskazuje, że przyczyny te leżą po stronie wnioskodawcy i polegają na braku aktywności w zorganizowaniu środków finansowych na realizację celów zakreślonych w regulaminie, w tym na udział jako strona w postępowaniach sądowych.
Sprawa trafiła do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który w postanowieniu wydanym 4 grudnia 2012 r. (sygn. akt II OZ 1052/12) podtrzymał orzeczenie WSA, wskazując, iż zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
NSA w uzasadnieniu postanowienia przypomniał, iż udzielenie stronie prawa pomocy w postępowaniu przed sądami administracyjnymi jest formą jej finansowania z budżetu państwa i przez to powinno sprowadzać się jedynie do przypadków, w których strona nie posiada środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym i wykaże to w sposób przekonywujący.
Ponadto osoba prawna oraz inna organizacja nieposiadająca osobowości prawnej powinna wykazać nie tylko, że nie ma środków na poniesienie kosztów postępowania, ale także, że nie ma ich, pomimo iż podjęła wszelkie niezbędne działania by zdobyć fundusze na pokrycie wydatków. Dlatego to właśnie Stowarzyszenie w ramach planowania wydatków, przewidując realizację swoich praw przed sądem, powinno uwzględnić konieczność posiadania środków finansowych na prowadzenie spraw sądowych. Natomiast odstąpienie od pozyskiwania środków na swoją działalność świadczy w istocie o niedopuszczalnym przerzuceniu finansowania działalności Stowarzyszenia na Skarb Państwa – uznał Naczelny Sąd Administracyjny, stwierdzając jednocześnie, iż „instytucja prawa pomocy jest wyjątkiem od generalnej zasady, zgodnie z którą do uiszczenia kosztów sądowych obowiązany jest ten, kto wnosi do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki (art. 214 § 1 p.p.s.a.)" – stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny.
