Sądy: coraz dłuższe procesy

Ministerstwo Sprawiedliwości podsumowało ostatnie pięć lat funkcjonowania sądów rejonowych. Mimo wielu reform zamiast przyspieszenia widać w raporcie gorsze wyniki sądów. Przykład? Rośnie liczba spraw, które nie zostały załatwione w ciągu roku. Spada też wskaźnik opanowania wpływu – pokazuje on, ile spraw sędziowie załatwili ze 100, które do nich wpłynęły. W sprawach cywilnych w 2013 r. wyniósł on 83,7 i był najniższy od lat.

Co przeszkadza sądownictwu w wyjściu na prostą?

– Duża dysproporcja w obciążeniu pracą, rozbudowane procedury i stale poszerzająca się kognicja – uważa ministerstwo.

Mniej karnych, ?więcej cywilnych

Ze statystyk wynika, że w minionym roku w całej Polsce przybyło kilkanaście tysięcy spraw, w których długość procesu przekroczyła trzy lata.

Wprawdzie z 1,7 do 1,5 spadł tzw. wskaźnik sprawności postępowania (iloraz spraw w toku i wpływających do sądu średnio w miesiącu), ale nie jest to poprawa odczuwalna. Proces karny średnio trwa prawie pół roku. A w dużych sądach nawet cztery razy dłużej.

Z raportu wynika też, że od 2010 r. następuje regularny spadek wpływu spraw karnych (o 60,8 tys. spraw). Odwrotnie jest w sprawach cywilnych. Od 2009 r. tych ostatnich jest więcej o prawie 144 proc.

Skąd ten wzrost? Ponowny wpis spraw w sądach, z czego zdecydowaną większość stanowią sprzeciwy od nakazów wystawianych przez e-sąd w Lublinie. Liczba powtórnych wpisów w 2013 r. w stosunku do 2012 r. wzrosła o 6,5 punktu procentowego, a w stosunku do 2009 r. o 19,3 punktu, czyli podwójnie.

Więcej wpływa, ?niż załatwiają

Z raportu wynika wprost, że spada wskaźnik opanowania wpływu. Najgorzej jest w sprawach cywilnych, gdzie wynosi on 83,7. Oznacza to, że jedynie 83,7 spraw na 100 wpływających do sądu zostało w tym roku załatwionych. W sprawach karnych wskaźnik wynosi 95,7, prawa pracy – 99,7, ?a gospodarczych – 86,3.

Maleje też liczba spraw załatwionych, które uprawomocniły się w pierwszej instancji po 12 miesiącach od dnia wpływu. Poza sprawami karnymi we wszystkich kategoriach wskaźnik spada. W sprawach cywilnych ze 117,3 do 105,3, w rodzinnych – ze 160,4 do 112,8, a w gospodarczych – z 250,6 do 127,2.

Miało być lepiej,?a wyszło jak zawsze

– Nie wydarzyło się nic takiego, co mogłoby poprawić sytuację – ocenia sędzia Krystian Markiewicz z Sądu Rejonowego w Katowicach. Zmiany, które wprowadzono w przepisach postępowania cywilnego, nie miały przyspieszyć procesów, ale dać większą elastyczność w gromadzeniu materiału dowodowego. Zabrakło koniecznych zmian ustrojowych, w tym zapewnienia należytego aparatu pomocniczego w sądach.

Zdaniem sędziów cywilnych naszej Temidzie zaszkodziły zmiany w zasadach doręczania pism.

– Obiecywano, że będzie sprawniej i szybciej dzięki likwidacji najmniejszych sądów, a wyszło jeszcze gorzej – zauważa sędzia Łukasz Grobelny z jednego z sądów rejonowych w Krakowie. Czas postępowań wydłużył się, zamiast skrócić. Najbardziej w sprawach cywilnych, np. rozwodowych. W 52 sądach trwały dłużej, a zaledwie w 21 krócej niż w 2012 r.

Przykład? Sąd Rejonowy w Głubczycach w 2012 r. cywilną sprawę rodzinną załatwiał w 3,6 miesiąca, a w 2013 r. potrzebował na nią już 4,5 miesiąca. Sąd Rejonowy w Ostrzeszowie potrzebował w 2013 r. dziesięciu miesięcy na załatwienie sprawy cywilnej, a w 2012 r. wystarczyło mu 5,7 miesiąca. Podobnie w Wąbrzeźnie, gdzie w 2013 r. sąd potrzebował 6,8 miesiąca, a rok wcześniej o połowę mniej.

Struktura ?nie uległa zmianie

Ministerstwo Sprawiedliwości z kolei zapewnia, że reorganizacja przyniosła dobre rezultaty, jeśli chodzi o zastępstwa sędziów podczas dłuższych chorób czy urlopów macierzyńskich, bo łatwiej było je zapewnić. Uważa jednak, że samo połączenie np. trzech sądów na niewiele się zda, jeśli w każdym z nich obowiązuje stara struktura, tj. każdy ma swój wydział cywilny, karny itd. A ta nie zdążyła się zmienić.

masz pytanie, wyślij e-mail do autorki

a.lukaszewicz@rp.pl

Wojciech Hajduk, wiceminister sprawiedliwości

Zmiany, które ostatnio weszły w życie, miały poprawić sytuację, ale nie od razu, tylko w ciągu kilku lat. Główną bolączką sądownictwa jest duża dysproporcja ?w obciążeniu pracą. Są sędziowie ?w mniejszych sądach, którzy mają półroczny wpływ taki jak sędziowie ?w dużych miastach dwumiesięczny. ?W sprawnym orzekaniu nie pomaga też stale rozbudowywana kognicja sądów. ?A to oznacza kolejne kategorie spraw  trafiające do nich. Ogólnemu przyspieszeniu nie sprzyjało też ?w minionym roku zamieszanie wokół reorganizacji sądownictwa. Najpierw 200, a potem 100 sędziów odmówiło orzekania, a sprawy czekały.