Siedmiu sędziów Izby Karnej SN pod przewodnictwem prezesa Izby Michała Laskowskiego pochyliło się nad pytaniami prawnymi Sądu Apelacyjnego w Warszawie na wniosek innego, trzyosobowego składu SN, który uznał, że sprawa jest zbyt wielkiej wagi.
A pytania dotyczyły statusu sędziów nominowanych przez KRS ukształtowaną po nowelizacji ustawy o KRS z 8 grudnia 2017 r. Przypomnijmy - nowelizacja skróciła kadencje członków dotychczasowej Rady i diametralnie zmieniła procedurę wyłaniania sędziów do KRS - wcześniej członków Rady wybierało środowisko sędziowskie, obecnie robią to politycy zasiadający w Sejmie. To zrodziło zarzuty o naruszenie konstytucji i upolitycznienie sądownictwa oraz spór o praworządność z Komisją Europejską.
Czytaj więcej
Choć Komisja Europejska zaakceptowała Krajowy Plan Odbudowy dla Polski, postawiła warunki, których spełnienie jest konieczne do uruchomienia jakichkolwiek wypłat z unijnego Funduszu Odbudowy. Tzw. kamienie milowe są szczegółowo określone w aneksie do decyzji KE pozytywnie opiniującej KPO.
- To co się wydarzyło w roku 2017, a weszło w życie w roku 2018, powołało do życia nowy organ, który nie jest tożsamym organem z tym, który jest zapisany w konstytucji. Wspólna jest tylko nazwa. Natomiast w tym zakresie, w jakim wybierani są sędziowie do tej Rady, ten organ jest zupełnie innym organem, w inny sposób ci członkowie KRS są wybierani, niż powinno to wynikać z prawidłowego rozumienia zapisu konstytucyjnego - podkreślił w uzasadnieniu uchwały sędzia sprawozdawca Jerzy Grubba.
Jak wyjaśnił, kształt organu, o którym mowa w konstytucji, jest następstwem uzgodnień przy Okrągłym Stole w 1989 r., kiedy ustalono zasady przyszłego ustroju Polski i wskazano "w sposób niebudzący wątpliwości", że w skład KRS wchodzą przedstawiciele trzech władz: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Przy czym każda z tych władz miała wybierać swoich przedstawicieli do KRS.
- Skoro tak, to w imię jakich racji przedstawicieli jednej władzy mają wybierać do Rady przedstawiciele innej władzy? - pytał sędzia Grubba.
Stwierdził, że w przypadku obecnej KRS "mamy fundamentalną wadę procesu powoływania sędziów, procesu nominacyjnego".
- Każdy sędzia, który otrzymał nominację w tych warunkach, znajduje się w sytuacji, w której jego nominacja dotknięta jest taką wadą. Nie można jednak powiedzieć a priori, że każdy sędzia dotknięty tą wadą nominacyjną jest sędzią, który nie spełnia minimalnego standardu bezstronności i sąd utworzony z jego udziałem jest nienależycie obsadzony - zaznaczył sędzia Grubba.
W przypadku sędziego sądu powszechnego nie można zatem z automatu przyjąć, że wyrok przez niego wydany jest dotknięty bezwzględną przyczyną odwoławczą. Decyduje o tym dopiero wynik testu, który może wykonać sąd I instancji albo sąd odwoławczy. Inaczej jest tylko w przypadku sędziów SN.
- Nie mogliśmy rozstrzygać w oderwaniu od realiów, gdy sędziowie nominowani przez nową KRS wydali już tysiące wyroków. Z drugiej strony jesteśmy związani uchwałą trzech połączonych Izb Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r., która zresztą rozstrzygała status sędziów tak samo - powiedział prezes Izy Karnej SN Michał Laskowski.
Czytaj więcej
Gdy będzie orzekać osoba powołana z udziałem nowej Krajowej Rady Sądownictwa, trzeba badać czy sąd jest właściwie obsadzony.
W uchwale SN orzekł jeszcze, że "nie można pozbawić sądu, zwłaszcza odwoławczego", kontroli prawidłowości obsady sądu. Wskazał też, że w sprawie wyłączenia sędziego powołanego z udziałem neoKRS nie może orzekać inny tak powołany sędzia. To samo dotyczy rozstrzygania ws. środka odwoławczego zawierającego zarzuty dotyczące uchybienia w procedurze powołania sędziego.
Jak przyznał sędzia Michał Laskowski, spodziewa się komentarzy - z jednej strony sceny politycznej, że uchwała jest zbyt mało kategoryczna, a z drugiej - że jest niezgodna z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, który w kwietniu 2020 r. uznał, że uchwała trzech Izb SN jest niezgodna z Konstytucją RP, prawem unijnym i Europejską Konwencją Praw Człowieka.
Oprócz sędziów Michała Laskowskiego i Jerzego Grubby, w składzie SN zasiadali też sędziowie Kazimierz Klugiewicz, Waldemar Płóciennik, Zbigniew Puszkarski, Andrzej Stępka, Jacek Błaszczyk. Wszyscy zostali nominowani do SN przez tzw. starą KRS.
sygn. akt I KZP 2/22
Pytania prawne Sądu Apelacyjnego w Warszawie:
1. czy udział w składzie sądu powszechnego osoby powołanej dopełnienia urzędu na stanowisku sędziego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz.3) powoduje a priori przypadek nienależytej obsady sądu (art. 439 §1 pkt 2 k.p.k.), czy też zachodzi konieczność badania, w konkretnych okolicznościach sprawy, czy doszło do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności?
2. czy udział w składzie sądu powszechnego osoby powołanej do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 3) przy rozpoznaniu środka odwoławczego od orzeczenia sądu pierwszej instancji wydanego z udziałem sędziego powołanego również na podstawie ww.przepisów prowadzić będzie w każdym przypadku do naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 6 ust.1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności lub art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej i wskutek czego wystąpi przypadek nienależytej obsady sądu (art. 439 § 1 pkt 2k.p.k.)?
3. w razie pozytywnej odpowiedzi napytanie 2 - czy sędzia wyznaczony do rozpoznania środka odwoławczego w sytuacji określonej w pytaniu nr 2 ulega wyłączeniu z mocy prawa, gdyż z uwagi na nienależytą obsadę sądu dojdzie do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności?
4. w razie negatywnej odpowiedzi napytanie nr 2 czy brak inicjatywy strony zmierzającej do oceny wpływu wadliwości procesu powoływania sędziego w konkretnych okolicznościach na naruszenie standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności zwalnia sąd odwoławczy od werbalizacji oceny występowania bezwzględnej przyczyny odwoławczej w postaci nienależytej obsady sądu z przyczyn związanych z przebiegiem procesu powołania sędziego (art. 439 § 1 pkt2 k.p.k.), czy też każdorazowo w uzasadnieniu wyroku, w przypadku prawnego obowiązku jego sporządzenia, dla wypełnienia standardu sądu ustanowionego ustawą zachodzić będzie konieczność odniesienia się do okoliczności, jakie mogły mieć na to wpływ?".
Odpowiedzi SN:
1. Krajowa Rada Sądownictwa ukształtowana w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r., poz. 3) nie jest organem tożsamym z organem konstytucyjnym, którego skład i sposób wyłaniania reguluje Konstytucja RP, w szczególności w art. 187 ust. 1;
2. Brak podstaw do przyjęcia a priori, że każdy sędzia sądu powszechnego, który uzyskał nominację w następstwie brania udziału w konkursie przed Krajową Radą Sądownictwa po 17 stycznia 2018 r., nie spełnia minimalnego standardu bezstronności i każdorazowo sąd z jego udziałem jest nienależycie obsadzony w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. Taka sytuacja zachodzi jedynie w stosunku do sędziów Sądu Najwyższego, którzy otrzymali nominacje w takich warunkach;
3. Zgodnie z pkt 2 uchwały składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r. (sygn. BSA I-4110-1/20) brak wniosku strony złożonego w oparciu o art. 41 k.p.k., nie zamyka drogi do podnoszenia i badania tej kwestii przez sąd z urzędu, w trybie art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. – również po przeprowadzeniu stosownego testu. Nie sposób bowiem przyjąć, że sąd, w składzie którego zasiada sędzia, co do którego instytucjonalnej bezstronności, czy wprost niezawisłości, istnieją uzasadnione wątpliwości, jest sądem należycie obsadzonym. Wynik przeprowadzonego testu sąd odwoławczy winien przedstawić w uzasadnieniu swego orzeczenia, o ile będzie je sporządzał;
4. Wskazać trzeba, że skoro uchwała 3 Izb Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r., lokuje omawianą kwestię w przestrzeni należytej obsady sądu, i w konsekwencji skutków z art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k., to nie można pozbawić sądu, zwłaszcza odwoławczego, możliwości badania jej z urzędu. Brak jakichkolwiek podstaw ustawowych ku temu, aby przyjmować, że kontrola prawidłowości obsady sądu może nastąpić wyłącznie na wniosek strony;
5. Wniosek o wyłączenie ze składu sądu powszechnego osoby powołanej do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017r., nie może być rozpoznawany przez sąd mający w swoim składzie takiego sędziego; w przeciwnym razie dojdzie do sytuacji objętej zakazem nemo iudex in causa sua;
6. Środek odwoławczy zawierający zarzuty dotyczące omawianego uchybienia w procedurze powołania sędziego nie może być rozpoznany przez sąd, w skład którego wchodzi osoba powołana w takiej samej procedurze;
7. Reguły określone w pkt 5 i 6 niniejszej uchwały, dla zachowania przymiotów rzetelnego i sprawiedliwego procesu, muszą obowiązywać bez ograniczeń, w każdym przypadku, również wówczas, gdy z prawa europejskiego (art. 6 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej) należy wywieść nakaz odstąpienia od stosowania przepisów prawa krajowego określających sposób wyłaniania składu sądu właściwego do rozpoznania takiego wniosku;
8. Kontrola bezstronności sędziego prowadzona przez właściwy sąd z urzędu w trybie art. 42 § 1 k.p.k. może zostać uruchomiona również przez każdego sędziego zasiadającego w jego składzie.
