55. Biennale Sztuki w Wenecji

Bardzo ciekawe prace prezentują ci, którzy otworzyli się na niezwykły klimat miasta.

Zobacz galerię zdjęć

Angola, startująca po raz pierwszy w Biennale, zdobyła Złotego Lwa za wystawę Edsona Chagasa, którą artysta zrealizował we wnętrzach Pałacu Cini. Słynie on z kolekcji mistrzów renesansu, m.in. Botticellego. 36-letni Chagas te wielkie dzieła skontrastował ze swoimi fotograficznymi plakatami, piętrzącymi się na panelach. Fotografie przedstawiają fragmenty rozsypujących się murów i zabytkowych detali, skłaniając do refleksji nad niszczącym wpływem czasu. Ekspozycja stopniowo niknie w oczach, bo każdy może zabrać do domu dowolny plakat.

Alfredo Jaar, chilijski artysta mieszkający w Nowym Jorku, zrobił wierną kopię Giardini, jednej z głównych wystawowych przestrzeni z 28 pawilonami narodowymi (w skali 1:60) i umieścił ją na dnie sztucznego „basenu" w Arsenale. Zwiedzający czyhają z kamerami na moment, kiedy z błotnistych odmętów wynurzy się automatycznie ten sławny kawałek artystycznego lądu, niczym odnaleziona Atlantyda. To znakomita metaforyczna praca. Z jednej strony odwołuje się do mitu Wenecji jako miasta sztuki, z drugiej ostro krytykuje ideę narodowych podziałów na Biennale.

Imponującą „wenecką" pracę stworzył także w Arsenale Paweł Althamer. W kompozycji złożonej z 90 figur polski artysta sportretował współczesnych mieszkańców Wenecji. Twarze-maski mają ich rysy, ale polietylenowe ciała przypominają raczej szkielety w ekspresyjnym danse macabre. Massimiliano Gioni, dyrektor artystyczny Biennale, nazywa tę kompozycję „duchowym portretem miasta". Jednocześnie kontynuuje ona cykl zapoczątkowany przez artystę w 2011 roku w Berlinie. O ile jednak wcześniejsze postacie były białe, o tyle weneckie są szare.

Przemierzam kilometry, bo wystawy rozrzucone są po całym mieście, próbując rozwiązać zagadkę bardzo pojemnego hasła tegorocznego Biennale: „Pałac Encyklopedyczny". Gioni, najmłodszy w dziejach Biennale dyrektor, wybrał zaskakująco poprawną politycznie i artystycznie formułę. Niewątpliwie ułatwia mu powiązanie dzisiejszej sztuki z przeszłością, ale brzmi niewspółcześnie, niczym dawne kunstkamery. Sam Gioni tłumaczy, że jego „Pałac Encyklopedyczny" nawiązuje do utopijnej idei amerykańskiego artysty włoskiego pochodzenia Marina Auritiego z 1955 r. – stworzenia muzeum gromadzącego wszystkie odkrycia ludzkości. Oryginalny model tego 136-piętrowego muzeum projektowanego dla Waszyngtonu otwiera kuratorską wystawę Gioniego w Arsenale. A zamyka pokaz nie mniej intrygujący projekt „Movie Mural" Amerykanina Stana VanDerBeeka z kolażami z lat 60.–80., łączącymi na wielkim ekranie filmy i obrazy z całego świata. Pomysł nieżyjącego już artysty uważany jest za prototyp internetowej Wizualnej Encyklopedii Świata.

Czy więc nie trafniej byłoby nazwać 55. Biennale „Wikipedią sztuki"? Takiego porównania używa m.in. młoda artystka z Francji – Camille Henrot, zdobywczyni Srebrnego Lwa.

W pawilonach narodowych w Giardini również panuje różnorodność. Najlepszy jest brytyjski z pracami (od murali do filmów), laureata Turner Prize 2004 – Jeremy Dellera. Niemcy i Francuzi wymienili się pawilonami, co urasta do rangi gestu politycznego. Pawilon niemiecki rozbrzmiewa teraz muzyką Ravela w instalacji Anri Sala, Albańczyka mieszkającego we Francji. A francuski otwiera abstrakcyjna instalacja z drewnianych stołków Chińczyka Ai Weiweia. W rosyjskim Vadim Zakharov sypie deszczem złotych monet, przed którym trzeba się chronić pod parasolami.

Trudno pominąć i polski pawilon z instalacją Konrada Smoleńskiego. Słychać ją z daleka, bo przetwarzany dźwięk dzwonów „przebija" mury. „Koncert" dostarcza mocnych przeżyć porównywalnych z trzęsieniem ziemi. Praca o egzystencjalnej wymowie jest oryginalnym eksperymentem, ale, niestety, sytuuje się poza głównym nurtem tegorocznego Biennale.

Wbrew pozorom w koncepcję „Pałacu Encyklopedycznego" nie daje się wpisać wszystkiego. Dużo lepiej pasuje do niej film „Na ślepo" Artura Żmijewskiego, rzeźba „Czarny Papież i Czarna Owca" Mirosława Bałki oraz malarstwo Jakuba Juliana Ziółkowskiego inspirowane Borgesem, Boschem i Witkacym. Wszystkie te prace pokazywane są na głównej międzynarodowej wystawie Biennale.

Gioni wyraźnie preferuje myślenie obrazowe. Wystarczy wejść do Centralnego Pawilonu w Giardini, aby zrozumieć, że kurator interpretuje sztukę współczesną jako strumień obrazów podświadomości. Dlatego tę część pokazu zaczyna od psychoanalizy i mandalicznych ilustracji do „Czerwonej księgi" Carla Gustava Junga oraz surrealizmu.