Architektura i władza

Nowa wystawa w warszawskiej Zachęcie – „Monument" – przybliża postać wybitnego architekta okresu międzywojennego - Adolfa Szyszko-Bohusza i stanowi komentarz do prezentacji w Pawilonie Polskim na tegorocznym Biennale Architektury w Wenecji - pisze Monika Kuc.

Aktualizacja: 21.06.2014 03:47 Publikacja: 19.06.2014 20:00

Monument. Architektura Adolfa Szyszko-Bohusza. Proj. Joanna Sowula

Monument. Architektura Adolfa Szyszko-Bohusza. Proj. Joanna Sowula

Foto: Zachęta

Początek pokazu w Zachęcie odwołuje się do emocji narodowo-patriotycznych. Wyzwala je dokumentalny film o uroczystościach pogrzebowych marszałka Józefa Piłsudskiego w maju 1935 roku. Przypomina, jak wieziono jego trumnę specjalnym pociągiem z Warszawy do Krakowa i ceremonię pożegnalną na Wawelu w atmosferze narodowej żałoby.

Zobacz galerię zdjęć

Józef Piłsudski spoczął w krypcie na Wawelu, a nad jej wejściem dwa lata później stanął zaprojektowany przez Szyszko-Bohusza kamienny baldachim – monument symbolicznie manifestujący kult zwycięskiego wodza, który doprowadził do odzyskania niepodległości i zjednoczenia ziem polskie . Do wykonania użyto m.in. cokołu pomnika Bismarcka z Poznania, przetopionych austriackich armat oraz kolumn z warszawskiej cerkwi Aleksandra Newskiego. W Warszawie oglądamy zdjęcie pomnika, a w Wenecji jego replikę w skali 1:1.

Ekspozycja „Monument" przypomina, że Szyszko-Bohusz był w latach 1914-1916 legionistą Józefa Piłsudskiego, a po wyzwoleniu stał się głównym budowniczym odrodzonego państwa. Sprawował wiele prestiżowych stanowisk. Był rektorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (1924?1929) i członkiem komitetu nadzorującego budowę Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie w 1925 roku. Od 1929 pracował jako konserwator w Ministerstwie Robót Publicznych, sprawował opiekę nad najważniejszymi historycznymi budynkami w stolicy (prowadził m.in. przebudowę Zamku Królewskiego). W Częstochowie jego dziełem jest neobarokowy Wieczernik na Jasnej Górze i modernistyczny budynek poczty. W Wiśle wzniósł Zamek Prezydenta RP, a w Żegiestowie Dom Zdrojowy w stylu radykalnego modernizmu.

Był jednak przede wszystkim architektem bardzo silnie związanym z Krakowem. Już w 1916 roku powierzono mu prace konserwatorskie i odbudowę zamku na Wawelu. Do zrealizowanych krakowskich ikonicznych dzieł Szyszko- Bohusza należą m.in.: monumentalny gmach PKO, Dom Towarzystwa Ubezpieczeń „Feniks", Dom Pracowników Pocztowej Kasy Oszczędności, Dom im. Józefa Piłsudskiego.

Adolfa Szyszko-Bohusza jako prominentnego twórcę, pracującego dla elit, złośliwi zwali architektem „wszystko". Niemniej Szyszko-Bohusz, należący do pokolenia Le Corbusiera, odegrał w polskiej architekturze bardzo ważną rolę. Z jednej strony dążył do stworzenia architektury narodowej, odwołującej się do tradycji, z drugiej do jej unowocześnienia i nadania jej współczesnej modernistycznej formy.

Wawelski baldachim nad kryptą Piłsudskiego to przykład takiego zdawałoby się niemożliwego połączenia. Dolna część pomnika (kolumny z korynckimi kapitelami) jest historyzująca, a górna (geometryczna prosta płyta) – modernistycznie oszczędna. Dlatego równolegle przypominamy go na 14. Biennale Architektury w Wenecji jako odpowiedź na hasło kuratora Rema Koolhaasa: „Absorbowanie nowoczesności 1914-2014".

Przy okazji wystaw w Zachęcie i Wenecji (a także wcześniejszego monograficznego pokazu twórczości Szyszko-Bohusza w Muzeum Narodowym w Krakowie) wyłania się wciąż aktualny problem: związku architektury i polityki. Czy architektura powinna służyć budowaniu państwowego mitu, czy być wyrazem postępu i nowych czasów? Co buduje zbiorową tożsamość?

Wystawę w Zachęcie trzeba koniecznie zobaczyć, by dotyczy nie tylko uwikłania modernizmu w politykę, czy sprzeczności tkwiących u podstaw nowoczesnych państw, powstałych po I wojnie. Tamte problemy wbrew pozorom nie skończyły się z wiekiem XX. I dziś, mimo postępującej globalizacji, mają swój ciąg dalszy.

Monika Kuc

Wystawa „Monument" w Zachęcie czynna do 24 sierpnia; kuratorzy Instytut Architektury ((Dorota Jędruch, Marta Karpińska, Dorota Leśniak-Rychlak, Agata Wiśniewska, Michał Wiśniewski) aranżacja: JEMS Architekci (współpraca: Agata Wiśniewska)

Rzeźba
Ai Weiwei w Parku Rzeźby na Bródnie
https://track.adform.net/adfserve/?bn=77855207;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Rzeźba
Ponad dwadzieścia XVIII-wiecznych rzeźb. To wszystko do zobaczenia na Wawelu
Rzeźba
Lwowska rzeźba rokokowa: arcydzieła z muzeów Ukrainy na Wawelu
Sztuka
Omenaa Mensah i polskie artystki tworzą nowy rozdział Biennale na Malcie
Materiał Promocyjny
Do 300 zł na święta dla rodziców i dzieci od Banku Pekao
Rzeźba
Rzeźby, które przeczą prawom grawitacji. Wystawa w Centrum Olimpijskim PKOl