Dunin o tolerancji: Katolicy nie chcą tolerancji

[wyimek]

[/wyimek]

Przez każdy świat – indywidualny czy społeczny – przebiega granica. Po jednej jej stronie mieści się to, co normalne, właściwe, naturalne; to, co akceptujemy, zazwyczaj bezrefleksyjnie. Po drugiej jest zło, bezsens, dziwactwo. Każdy z nas może rozpoznać tę granicę, obserwując własne odruchy: oburzenie, obrzydzenie, potępienie, zdziwienie. Niekiedy odruchy te różnią się od naszych deklaracji. Mało kto ma odwagę otwarcie przyznać się np. do niechęci wobec osób starszych albo niepełnosprawnych, natomiast nasze zachowania – i zapewne kierujące nimi emocje – często mówią coś innego.

Dyskutując o tolerancji, dobrze jest o tym pamiętać, zdawać sobie sprawę z tego, że odpowiadamy też za sposób komunikacji, język ciała – a nie jedynie za deklarowane przez nas poglądy. Warto zastanawiać się nad swoimi odruchami i odczuciami.

[srodtytul]Między akceptacją a odrzuceniem [/srodtytul]

Na tej granicy mieści się tolerancja. To płynny i dynamiczny stan między akceptacją i odrzuceniem. To mniej lub bardziej chętnie wyrażana zgoda na to, że świat nie pasuje do naszych wyobrażeń, oczekiwań i potrzeb, ale taki już jest i nic na to nie poradzimy. Czasem tolerancja zbliża się do akceptacji, innym razem jest niechętnym znoszeniem tego, czego nie da się zmienić lub uniknąć. Może wynikać ze szlachetności, światopoglądu, ale może też być oznaką oportunizmu, cynizmu, jak również bezradności, alienacji, braku poczucia wpływu i kontroli.

To, że problem tolerancji wciąż jest dyskutowany, podnoszony, pojawia się na sztandarach ruchów społecznych i politycznych, jest symptomem różnicowania się społeczeństw, rosnącego indywidualizmu, mieszania kultur i systemów wartości. Tolerancja jest postulatem albo wręcz żądaniem częściej stawianym innym niż sobie. Bywa przedstawiana jako rodzaj savoir-vivre’u, zestaw przepisów dotyczących reguł współżycia między różniącymi się ludźmi. To wariant konsensualny.

[wyimek][b][link=http://debaty.tezeusz.pl/ "target=_blank"]Więcej tekstów w serwisie tezeusz.pl[/link][/b][/wyimek]

W wersji konfliktowej spór o tolerancję, domaganie się albo oferowanie jej (zazwyczaj na określonych warunkach) oznacza nieustanną walkę o kształt ładu zbiorowego, kultury, swoje miejsce wśród innych. I takie rozumienie jest mi bliższe. To nie liberalizm

Warto odróżnić tolerancję od światopoglądu zwanego potocznie liberalnym. Światopogląd liberalny polega na uwzględnianiu możliwie wielu istniejących podmiotów oraz poszukiwaniu możliwie uniwersalnych wartości, wspólnego mianownika, w ramach którego godne zaakceptowania są rozmaite warianty zachowań, światopoglądy i style życie. Tolerancja także należy do kanonu wartości liberalnych, nie jest jednak z nim tożsama.

Mimo to w polskim dyskursie publicznym liberalizm bywa utożsamiany z tolerancją, a liberałowie oskarżani są o niekonsekwencję – nawołują do tolerancji, a jednocześnie sami są nietolerancyjni: nie akceptują seksizmu, rasizmu, homofobii, wchodzą w spór ze zwolennikami tradycyjnego czy też katolickiego modelu rodziny, przedstawianego jako bezalternatywny. Często sami są sobie winni – zamiast bronić własnego światopoglądu, odwołują się do metareguły tolerancji. Najczęściej domagają się tolerancji dla czegoś, co sami akceptują i co dla nich nie stanowi problemu.

Akceptacja większej gamy zachowań nie oznacza relatywizmu moralnego i nie jest wartością najwyższą, nie oznacza akceptacji wszystkiego, a jedynie bardziej uniwersalny punkt odniesienia. Deklaratywnie chrześcijaństwo również powołuje się na pewne normy ogólne, takie choćby jak „miłość bliźniego”, jednak normy te przełożone na etykę zostają zawężone do bardzo konkretnych i jednoznacznych przepisów. Liberałowie akceptują większe zróżnicowanie, a akceptacja to więcej niż tolerancja – to wymóg równego traktowania, dbania o to, aby nie było ono tylko formalną deklaracją, ale również społeczną realnością.

Dopiero w świetle tych rozróżnień można pokusić się o odpowiedź na pytanie, czy polskie społeczeństwo jest tolerancyjne? Wydaje się, że bardziej, niż zazwyczaj się uważa. Trudno jednak powiedzieć, czy jest to tolerancja wynikająca z rozpadu więzi i obojętności, czy z szacunku dla drugiego człowieka i jego odmienności. Natomiast społeczeństwo nasze raczej nie jest liberalne – w takim sensie, jaki tu przedstawiłam.

Podobnie państwo i prawo nie są liberalne, ale są dość tolerancyjne. I – żeby nie pozostawiać wątpliwości – deklaruję się jako zwolenniczka państwa liberalnego i niezbyt tolerancyjnego. To znaczy takiego, które dbałoby w równym stopniu o wierzących i niewierzących, kobiety i mężczyzn, ludzi o rozmaitej orientacji seksualnej, starało się, aby imigranci czuli się w nim równie dobrze jak miejscowi, szanowało wybór kobiety w sprawie aborcji itd., itd. I konsekwentnie nie dopuszczało do działań, które temu ładowi się przeciwstawiają. Prawicowi fundamentaliści nazywają to totalitaryzmem. W tym sensie totalitaryzmem jest jednak każdy społeczny porządek.

[srodtytul]Ateista katolicki [/srodtytul]

Pora już przejść do konkretów. I do tytułowego pytania: gdzie leży granica tolerancji religijnej i światopoglądowej? Dla mnie, dzisiaj, w Polsce. Nie ma jednej wzorcowej tolerancji, zawsze działamy i myślimy w pewnym kontekście. I zawsze jesteśmy stronniczy.

Zatem to, o czym będę pisała, to granice mojej tolerancji oraz moje roszczenia, które wynikają z tego, że jestem ateistką, że większość w Polsce deklaruje się jako katolicy oraz z tego, jaką pozycję zajmuje tu Kościół katolicki. Będę starała się w równej mierze uwzględniać moje poglądy jak i odruchy.

Wydawać by się mogło, że dla ateisty wiara jest czymś trudnym do zaakceptowania, podobnie jak dla człowieka wierzącego jej brak. Istnieje jednak podstawa, na której można oprzeć nie tylko wzajemną tolerancję, ale i akceptację.

Wiara lub jej brak to odpowiedzi na te same egzystencjalne problemy człowieka żyjącego ku śmierci. Nasza wiedza jest ograniczona, a to, że inaczej zagospodarowujemy (lub nie) nieznane przestrzenie, nie zmienia faktu, że to także jest nasze wspólne doświadczenie. Poza tym uczestniczymy we wspólnej kulturze, która w naszym wypadku jest kulturą chrześcijańską.

Jest taka anegdota: ktoś wchodzi do pubu w Irlandii Północnej. - Jesteś katolikiem czy protestantem? – pytają go. – Ateistą – pada odpowiedź. – Dobrze, ale ateistą protestanckim czy katolickim?

Polscy ateiści są w przeważającej mierze ateistami katolickimi, często na swój sposób przywiązanymi do tradycji, a w każdym razie nieźle z nią zaznajomionymi. Mój stosunek do wierzeń religijnych to tolerancja bardzo bliska akceptacji. I tego samego oczekiwałabym od ludzi wierzących. Nie widzę jednak nic zdrożnego we wzajemnym nawracaniu się, prowadzeniu dysput światopoglądowych. Umiejętność ich toczenia jest dla mnie oznaką dobrze pojętej tolerancji.

[srodtytul]Szanuję religię, ale w kościele[/srodtytul]

Prawdziwym sprawdzianem tolerancji nie jest jednak nasz stosunek do innych światopoglądów, lecz do ich bardziej materialnych konsekwencji – kultu, symboli, działań społecznych i ich konkretnych efektów. „Po owocach ich poznacie” (Mt 7, 15-20).

Zatrzymajmy się na chwilę przy tym rozróżnieniu. Kiedy rozmawiam ze światłymi katolikami, przedstawiają mi oni wizję swojej religii jako uniwersalnej, pełnej miłości i subtelnej filozoficznie. Nawet jeśli jest ona dla mnie nie do przyjęcia, to trudno jej coś zarzucić poza tym, że przyjmuje fałszywe założenie o istnieniu Najwyższego Bytu. Jednak moi rozmówcy w imię swoich sympatycznych poglądów domagają się tolerancji dla większości działań Kościoła, abstrahując od faktu, że na co dzień stykam się z innym katolicyzmem. Takim, który chciałby polać mnie kwasem solnym, zalicza do cywilizacji śmierci, nazywa morderczynią niewinnych dzieci, promotorką homoseksualizmu, a moje dziecko w szkole informuje, że jest synem szatana.

Z drugiej strony, gdy wchodzę w spór o konkretne rozwiązania i poglądy w kwestiach społecznych, słyszę, że obrażam Boga, uczucia religijne, nie szanuję wrażliwości adwersarza i nie rozumiem roli religii w życiu jednostek. I – oczywiście – jestem nietolerancyjna.

Kiedy rozważamy kwestię tolerancji religijnej, warto jasno sobie powiedzieć, czy chodzi o szacunek dla przekonań metafizycznych, czy dla wszelkich płynących z nich, niekiedy przygodnych, konsekwencji? I czy w związku z tym nietolerancją religijną można nazwać sprzeciw dużej części polskich katolików wobec moralnych wskazań Kościoła?

A w jakim stopniu sama jestem tolerancyjna?

Toleruję, a nawet akceptuję istnienie kultu religijnego. W świątyniach. Myślę, że dla wielu ludzi jest to ważne doświadczenie, nawet jeśli ich religijność nie jest pogłębiona. Doceniam społeczną wagę rytuałów i wiem, że ateizm w tej kwestii ma niewiele do zaoferowania.

[wyimek]Sama często stykam się z katolicyzmem, który chciałby polać mnie kwasem solnym, zalicza do cywilizacji śmierci, nazywa morderczynią niewinnych dzieci czy promotorką homoseksualizmu [/wyimek]