Rz: Dzisiaj mija 300 lat od narodzin Jana Jakuba Rousseau. Jak istotny wpływ miała jego myśl na późniejsze dzieje świata?
Jacek Bartyzel: Rousseau obok Johna Locke'a położył podwaliny pod świat, w którym żyjemy, czyli demokrację liberalną. Rousseau jest ojcem komponentu demokratycznego, a Locke liberalnego.
Jak pan ocenia poglądy Rousseau?
Zdecydowanie negatywnie. Rousseau twierdził, że opisany przez niego w „Umowie społecznej" ustrój demokratyczny jest raczej formą odpowiednią dla bogów niż dla ludzi. Jego filozofia motywowała potem wszelkich rewolucjonistów. Tym filozofem inspirował się Robespierre, czy szerzej jakobini, a więc najbardziej radykalny nurt rewolucyjny. Zagrożenie wypływające z myśli Rousseau polega na tym, że powołujący się na niego różni rebelianci byli skłonni wcielać swoje radykalne pomysły w życie. Myśl Rousseau jest więc jednym z korzeni totalitaryzmu, socjalizmu narodowego i radzieckiego.
Co zostało z poglądów Rousseau we współczesnej demokracji?