Rz: Pana fundacja przygotowała bardzo krytyczne uwagi do projektu ustawy o rzeczach znalezionych.  Czy wyłania się z nich idea, że to znalazca powinien być właścicielem znalezionej rzeczy (skarbu)?

Piotr Lewandowski:

Niestety, od dłuższego czasu obserwujemy proces psucia prawa ochrony zabytków oraz pomijania kolekcjonerów i muzealników. W sprawie zabytków słychać jedynie głos archeologów i konserwatorów. Gdzie są specjaliści z innych dziedzin, w tym prawnicy specjalizujący się w zagadnieniach ochrony zabytków ?

Prace nad projektem trwają długo. Był czas na konsultacje?

Nie było żadnych konsultacji społecznych. Przedstawienie projektu spółkom państwowym, korporacjom oraz instytucjom publicznym to nie są konsultacje społeczne. Same założenia do projektu są złe.

Założenia prezentują projekt jako korzystny dla znalazców.

Projekt wprowadza generalną zasadę oddania wszystkich rzeczy staroście. Podkreślmy: nie zgłoszenia, ale oddania. To naruszenie konstytucyjnego prawa znalazcy do stania się właścicielem rzeczy znalezionej. Z rzeczami o walorach historycznych jest jeszcze gorzej. Przyjęto, że staną się własnością tylko Skarbu Państwa i będą przekazywane wyłącznie muzeom państwowym i samorządowym. A gdzie muzea prywatne? Gdzie kolekcjonerzy? To krok do tyłu.

Czy są kraje, w których  znalazca staje się właścicielem znalezionej rzeczy?

Przyjazne znalazcom rozwiązania prawne ma np. Zjednoczone Królestwo, w którym w 1996 r. wprowadzono Treasure Act;  w USA mamy do czynienia ze skarbem (treasure trove)  lub z rzeczami porzuconymi (abandoned property) albo zgubionymi (lost property), które stają się własnością znalazcy, jeśli nie zgłasza się właściciel.

Jak jednak sprawić, żeby np. na pobojowisku nie było dzikich wykopalisk i poszukiwań? Raz wyjęty z ziemi nieśmiertelnik uniemożliwia późniejsze odkrycie, kto tam padł.

Na poszukiwania co do zasady powinien się zgodzić właściciel  terenu. Odstępstwem od tego powinien być obowiązek uzyskania pozwolenia na poszukiwania na terenach wpisanych do rejestrów zabytków oraz stanowiskach archeologicznych  – trzeba zdefiniować, czym jest takie stanowisko. Potrzebna jest cezura czasowa dla podziału znalezisk na archeologiczne i pozostałe. Po wprowadzeniu obowiązku zgłaszania znalezisk oraz przyznaniu prawa ich własności nie będzie problemu dzikich wykopalisk i niszczenia cudzej własności. Zyskamy na tym wszyscy, w szczególności archeolodzy, gdyż wzrośnie liczba informacji o potencjalnych stanowiskach. Obecnie nie ma instytucji, która zajmowałaby się poszukiwaniami utraconych podczas wojny dóbr kultury. Lukę wypełnili poszukiwacze. Problemem są dzikie ekshumacje. Prowadzą je różne stowarzyszenia, a powinny organy państwowe.