Skutki przyczynienia się małoletniego do powstania lub zwiększenia szkody

Art. 362 k.c. nie może być traktowany jako przejaw tzw. prawa sędziowskiego, którego zastosowanie zależy od swobodnego uznania sądu w okolicznościach sprawy. Odróżnić należy ustalenie, czy zachowanie poszkodowanego wypełniło konieczne znamiona prawnie relewantnego przyczynienia do powstania lub zwiększenia szkody od skutków takiego ustalenia dla obowiązku odszkodowawczego. Ustalenie, że poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, aktualizuje powinność oceny przez sąd, przy uwzględnieniu okoliczności sprawy, w tym ewentualnie stopnia winy obu stron, w jakim zakresie wpływa to in minus na granice obowiązku odszkodowawczego osoby zobowiązanej do naprawienia szkody. W każdym przypadku przyczynienia odszkodowanie ulega zmniejszeniu, przy czym w okolicznościach danej sprawy w stopniu zupełnie symbolicznym (wyrok SN z 26 lutego 2015 r., III CSK 187/14, orzecznictwo SN dostępne na www.sn.pl poza wyraźnie wskazanymi źródłami). Do egzoneracji samoistnego posiadacza mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody odpowiadającego na zasadzie ryzyka na podstawie art. 436 § 1 k.c. w związku z art. 435 k.c. za szkodę na osobie lub mieniu nie wystarczy ustalenie obiektywnej nieprawidłowości postępowania poszkodowanego, nawet gdy stanowiło ono wyłączną przyczynę szkody w rozumieniu związku adekwatnego. Jeżeli przyczyną szkody jest niezawinione zachowanie poszkodowanego, co obejmuje sytuację, w której poszkodowanemu nie można przypisać winy ze względu na cechy osobiste, przesłanka egzoneracyjna nie zachodzi i odpowiedzialność posiadacza mechanicznego środka komunikacji (podobnie odpowiedzialność prowadzącego przedsiębiorstwo) nie zostaje wyłączona. Brak winy poszkodowanego nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu jego przyczynienia się do powstania szkody na podstawie art. 362 k.c. Samo stwierdzenie przyczynienia się poszkodowanego otwiera tylko możliwość rozważenia, czy należy zmniejszyć obowiązek naprawienia szkody, z kolei ocena stopnia przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody lub zwiększenia jej rozmiarów, a następnie obniżenie należnych uprawnionym świadczeń należy do sądu orzekającego. Sąd powinien wskazać, jakie jest w konkretnym stanie faktycznym „odpowiednie zmniejszenie stosownie do okoliczności"; istotne mogą być okoliczności związane z przebiegiem wypadku, ze stopniem świadomości poszkodowanego dziecka odnośnie do jego nagannego zachowania lub grożącego mu niebezpieczeństwa (wyrok SN z 29 września 2016 r., V CSK 717/15 z powołaniem się na wcześniejsze orzecznictwo).