Za spóźnione świadczenia trudno o odsetki od ZUS

Odpowiedzialność ZUS za zwłokę w wypłacie świadczenia jest bardzo ograniczona. Może się z niej zwolnić, czyli równocześnie uniknąć obowiązku wypłacenia odsetek, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności.

Wynika to z art. 85 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.).

Chodzi tu o przyczyny niezależne od ZUS. Niewystarczające jest więc wykazanie wyłącznie braku winy w odmowie przyznania lub wypłaty świadczenia. Konieczne jest dodatkowo, by po stronie organu rentowego nie wystąpiły żadne okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność.

Taką przyczyną może być np. opóźnienie wnioskodawcy w przedstawieniu niezbędnych dokumentów lub innych dowodów (np. zeznań świadków), zaniechanie złożenia koniecznych wyjaśnień czy podanie przez niego błędnego adresu.

Przykład

Pan Adam wystąpił z wnioskiem o emeryturę. 2 marca 2009 ZUS odmówił mu prawa do świadczenia, stwierdzając w decyzji, że nie wykazał on żadnego wymaganego okresu wykonywania pracy w warunkach szczególnych.

Pan Adam odwołał się do sądu. W toku postępowania przed sądem na dowód tego, że pracował jako spawacz w warunkach szczególnych, przedłożył posiadane dokumenty związane z jego zatrudnieniem w tym charakterze oraz zgłosił dowód z zeznań dwóch świadków, którzy byli jego współpracownikami.

Sąd po przeprowadzeniu dowodu z zeznań świadków i z przedłożonych dokumentów przyznał mu prawo do emerytury od 13 lutego 2009. Po uprawomocnieniu się wyroku ZUS w decyzji z 2 lipca 2009 określił wysokość jego emerytury. Pan Adam wystąpił następnie o przyznanie mu odsetek za opóźnienie od 13 lutego 2009.

Gdy ZUS wydał decyzję odmawiającą mu odsetek, złożył odwołanie do sądu. Sąd jednak oddalił jego odwołanie, uznając, że dopiero w postępowaniu sądowym zostały przedstawione dowody uzasadniające prawo do emerytury. Zatem opóźnienie w przyznaniu świadczenia było następstwem okoliczności, za które ZUS nie ponosi odpowiedzialności.

Sam fakt postępowania sądowego nie jest natomiast podstawą do zwolnienia z obowiązku wypłaty odsetek, jeżeli w jego toku nie ustalono żadnych przesłanek wypłaty świadczenia, nieznanych dotąd organowi rentowemu (por. uzasadnienie wyroku SN z 27 września 2002, II UK 214/02). Należy wówczas uznać, że opóźnienie powstało z przyczyn, za które odpowiedzialność ponosi ZUS.

Organ rentowy uwolni się od obowiązku zapłaty odsetek także wtedy, gdy opóźnienie powstanie wskutek postępowania kontrolnego wszczętego w związku z istnieniem uzasadnionych wątpliwości co do rzetelności lub prawdziwości dokumentów przedstawionych przez ubezpieczonego.

Ograniczenia dowodowe

ZUS nie wypłaci odsetek również wtedy, gdy do przyznania lub zwiększenia świadczenia doszło wskutek wykazania okoliczności, których nie mógł ustalić w prowadzonym przez siebie postępowaniu, ponieważ wiążą go ograniczenia dowodowe.

Potwierdził to SN w wyroku z 21 kwietnia 2009 (I UK 345/08) stwierdzając, że organ rentowy nie ma obowiązku wypłaty odsetek od świadczenia rentowego przyznanego w terminie 30 dni od wpływu prawomocnego wyroku sądu zmieniającego uprzednią decyzję tego organu odmawiającą prawa do renty, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy w postępowaniu odwoławczym uzasadnione było ustaleniami, które nie były i nie mogły być znane organowi rentowemu z uwagi na ograniczenia dowodowe obowiązujące w postępowaniu przed tym organem.

Nie można mówić o odpowiedzialności organu rentowego, gdy niezdolność do pracy ustalono dopiero przed sądem

W uzasadnieniu tego wyroku zasadnie wskazano, że w postępowaniu przed ZUS ustalenie niezdolności ubezpieczonego do pracy może być dokonane wyłącznie na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika. Stanowi ono dla organu podstawę do wydania decyzji w sprawie renty.

Jeśli więc  niezdolność do pracy ubezpieczonego została stwierdzona dopiero w postępowaniu przed sądem, na podstawie przeprowadzonych tam dowodów (np. z opinii biegłych), to nie ma podstaw do uznania, że opóźnienie w przyznaniu renty jest następstwem okoliczności, za które ZUS ponosi odpowiedzialność. Zatem również w tym wypadku nie ma co oczekiwać wypłaty odsetek.

Sąd może przyznać

Ubezpieczony, który otrzymał decyzję o odmowie wypłaty odsetek, może odwołać się do sądu. Odwołanie powinien złożyć w ZUS w terminie miesiąca od otrzymania niekorzystnej decyzji. W toku postępowania przed sądem odwołujący się i organ rentowy są równorzędnymi stronami.