Prawo do renty socjalnej:renta socjalna dla młodych bez stażu

Prawo do renty socjalnej była częstym przedmiotem sporów. Sporne są także zasady jej wypłacania i zawieszania. Dlatego  warto zwrócić uwagę na przesłanki uprawniające do jej otrzymania oraz okoliczności uzasadniające jej zawieszenie.

Osoby uprawnione i warunki konieczne do przyznania tej renty określają przepisy ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (DzU nr 135, poz. 1268 ze zm.). W myśl jej art. 4 ust. 1 świadczenie to przysługuje osobie pełnoletniej, która jest całkowicie niezdolna do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, jeśli naruszenie to powstało:

• przed ukończeniem 18. roku życia,

• w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej – ale przed ukończeniem 25. roku życia,

• w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

W wymienionych okresach musi nastąpić tylko naruszenie sprawności organizmu. Natomiast sama niezdolność do pracy, będąca skutkiem tego naruszenia, może powstać później. Wynika to z faktu, że okresy wymienione w pkt 1 – 3 art. 4 ww. ustawy odnoszą się do naruszenia sprawności organizmu, a nie do powstania całkowitej niezdolności do pracy.

Wskazywał na to Sąd Najwyższy w uchwale z 15 marca 2006 r. (II UZP 4/06) podnosząc, że całkowita niezdolność do pracy jako przesłanka prawa do renty socjalnej może powstać po upływie okresów wskazanych w art. 4 ust. 1 pkt 1 – 3 ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej.

Częściowa nie wystarczy

W zależności od stanu zdrowia i charakteru niezdolności do pracy może być przyznana renta socjalna stała – jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała. Gdy jednak całkowita niezdolność jest okresowa, to i świadczenie zostanie przyznane na czas określony, wskazany w decyzji ZUS.

W praktyce spory w zakresie prawa do renty socjalnej dotyczą przede wszystkim ustalenia, czy niezdolność do pracy osoby ubiegającej się o przyznanie tego świadczenia ma charakter całkowity. A jest to niezbędny warunek do uzyskania prawa do tego świadczenia. Uprawnień tych nie uzyska ktoś, kto jest tylko częściowo niezdolny do pracy i nie może wykonywać np. cięższej pracy.

O niezdolności do pracy orzekają lekarze orzecznicy ZUS. Od ich orzeczeń istnieje możliwość wniesienia sprzeciwu. Wówczas ponownej oceny stanu zdrowia dokonuje już komisja lekarska ZUS. Na podstawie orzeczenia lekarza lub komisji lekarskiej ZUS wydaje decyzję przyznającą lub odmawiającą prawa do renty socjalnej.

Osoba, której nie przyznano renty lub która kwestionuje np. przyznanie jej tylko na czas określony, może wnieść w terminie miesiąca odwołanie od decyzji ZUS do właściwego miejscowo sądu okręgowego. Pouczenie w tym zakresie powinna zawierać treść decyzji ZUS.

Po otrzymaniu odwołania, sąd rozpatruje sprawę w trybie procesu, w którym ZUS i osoba odwołująca się są równymi stronami. W praktyce sąd dopuszcza zwykle dowód z opinii biegłych lekarzy, którzy dokonują ustalenia stanu zdrowia osoby ubiegającej się o rentę. W oparciu o tę opinię oraz analizę dokumentacji, sąd rozstrzyga sprawę.

Przykład

Pan Adam od urodzenia cierpi na chorobę oczu. Wystąpił z wnioskiem o przyznanie mu renty socjalnej. Lekarz orzecznik ZUS po zbadaniu go oraz po zapoznaniu się z dokumentacją dotyczącą jego leczenia uznał, że jest on częściowo niezdolny do pracy.

Pan Adam wniósł sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS, która jednak stanęła na tym samym stanowisku co orzecznik. Oddział ZUS wydał następnie decyzję, w której odmówił przyznania panu Adamowi renty socjalnej.

Ten zaś odwołał się od niej do sądu okręgowego. Sąd dopuścił dowód z opinii dwóch biegłych, którzy po przeprowadzeniu badania sporządzili opinię wskazując, że pan Adam jest częściowo niezdolny do pracy. W oparciu o nią i po zapoznaniu się z dokumentacją medyczną dotyczącą pana Adama sąd oddalił jego odwołanie.

Zawieszenie wypłaty

ZUS zawiesza rentę socjalną, gdy uprawniony uzyskuje przychody:

• z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego (np. zatrudnienie, służba wojskowa lub w policji czy działalność gospodarcza),

• z tytułu pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego, oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego,

•  zaliczone do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (np. umowa o dzieło) lub z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, opodatkowanych na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Samo osiąganie tych zarobków nie oznacza jednak jeszcze zawieszenia wypłaty renty. Jest ona wypłacana pod warunkiem, że suma przychodów ze wszystkich źródeł za dany miesiąc nie przekroczy równowartości 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS do celów emerytalnych.

Tak wysoki limit obowiązuje od 1 stycznia 2012 r., kiedy granica osiąganych zarobków została podniesiona aż o 40 proc. (z 30 na 70 proc.). Od 1 stycznia do 28 lutego 2012 r. ten miesięczny limit wynosi 2391,20 zł.

Uprawniony do renty socjalnej musi czuwać, aby nie przekroczyć tego limitu. Wskazywał na to wyraźnie też Sąd Apelacyjny w Katowicach w  wyroku z 29 mają 2008 r. (III AUa 1367/07) , stwierdzając, że obowiązek kontrolowania wysokości uzyskiwanych przychodów, aby nie przekraczały one kwoty wynikającej z art. 10 ust. 6 ustawy o rencie socjalnej, spoczywa na świadczeniobiorcy, a nie na zakładzie pracy zatrudniającym go.

Istotne jest także, że osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy mają obowiązek niezwłocznie powiadomić organ wypłacający rentę socjalną o osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenie prawa do renty socjalnej. Osoba, która pobierze rentę, mimo że powinna ona zostać zawieszona, ma obowiązek ją zwrócić.

GRUPA WYŁĄCZONYCH

Mimo spełniania przesłanek do uzyskania renty socjalnej, nie przysługuje ona osobie uprawnionej do:

• emerytury,

• uposażenia w stanie spoczynku,

• renty z tytułu niezdolności do pracy,

• renty inwalidzkiej lub pobierającej świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych,

• renty strukturalnej, a także osobie uprawnionej do zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego albo nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.

Nie dostanie jej też właściciel ani posiadacz nieruchomości rolnej w rozumieniu k.c., o powierzchni użytków rolnych przekraczającej pięć hektarów przeliczeniowych. Natomiast osobie będącej współwłaścicielem nieruchomości rolnej renta socjalna nie przysługuje, jeśli jej udział przekracza pięć hektarów przeliczeniowych.