Andrzej Arendarski: Tusk był leniwy, ale miał charyzmę

Plus Minus: Biznes jest fajniejszy od polityki?

Myślę, że tak, bo jest mniej niewiadomych.

Żartuje pan! Kursy walut, akcji, surowców, zmienna koniunktura, ostra konkurencja to mało niewiadomych?

Jeżeli dysponuje się odpowiednimi narzędziami ekonomicznymi i umie się z nich korzystać, to większość zjawisk można przewidzieć.

Kryzysu 2008 roku jakoś nikt nie przewidział.

Byli tacy, którzy go przewidzieli, tylko nikt ich nie chciał słuchać. Wracając jednak do polityki, to w dzisiejszym wydaniu jest ona dla mnie odpychająca. Różni się zupełnie od tej, w której uczestniczyłem na początku lat 90. Zbyt wiele dzisiaj jest wrogości, wręcz nienawiści. Za moich czasów mieliśmy w Sejmie przedstawicieli upadłego reżimu, których specjalnie nie kochaliśmy, ale jakoś potrafiliśmy z nimi współpracować.

Zasiadał pan w Sejmie I kadencji, zdominowanym przez polityków solidarnościowych. Czy klub SLD, wówczas drugi co do wielkości, miał wicemarszałka?

Nie przypominam sobie.

Nie miał. Posłowie solidarnościowi się na to nie zgodzili.

Może rzeczywiście tak było. Pamiętam, że część naszych kolegów w Sejmie kontraktowym nie chciała siedzieć obok posłów PZPR. Ale jednak te animozje szybko ustąpiły na rzecz współpracy. Tamten Sejm był niesamowity, wręcz nierzeczywisty. Nigdy nie wyobrażałem sobie, że zostanę posłem i będę miał wpływ na przemiany w kraju, tak samo jak długo nie wierzyłem, że w ogóle będę żył w Polsce suwerennej i niepodległej. Wtedy odczuwaliśmy bardzo mocno ten nastrój niezwykłości i atmosferę tworzenia czegoś nowego. Jednocześnie, tak gdzieś do końca 1989 roku, mieliśmy obawy czy ze strony wojska czy milicji nie będzie jakiejś rebelii, która to wszystko zniszczy. Dopiero po kilku miesiącach uwierzyliśmy, że to, co się wydarzyło, jest już nieodwracalne.

Jak to się stało, że został pan założycielem Kongresu Liberalno-Demokratycznego? Pan jest z Warszawy, a liberałowie byli z Gdańska.

Przyjęło się uważać, że jeśli liberał, to koniecznie z Gdańska. A przecież obok gdańskich liberałów było też środowisko warszawskie i krakowskie. Ci ostatni skupieni byli wokół Mirosława Dzielskiego, wybitnego myśliciela. My w Warszawie gromadziliśmy się przy Andrzeju Machalskim, przyszłym szefie kampanii wyborczej Solidarności i senatorze, oraz Andrzeju Zawiślaku, pośle i ministrze przemysłu i handlu. W 1988 roku zaczęliśmy ze sobą współpracować. Gdańscy liberałowie mieli bardzo dobry kontakt z Lechem Wałęsą, dzięki czemu możliwa była silna reprezentacja naszego środowiska na listach Komitetów Obywatelskich. W Klubie OKP stanowiliśmy może niewielką, ale bardzo wyróżniającą się grupę, o jednolitych poglądach gospodarczych i społecznych. Zdecydowanie popieraliśmy reformy Leszka Balcerowicza.

Uważa pan, że droga wówczas obrana była dobra?

Oczywiście. Do dzisiaj czerpiemy jako kraj profity z tego, że szybko przeprowadziliśmy radykalne reformy. Kiedyś generał Jaruzelski zaprosił nas, liberałów na rozmowę. Był już wtedy prezydentem. Zaczął nas podpytywać, czy nie ma trzeciej drogi między socjalizmem a kapitalizmem. Na to mu odpowiedział Andrzej Zawiślak: „Panie generale, trzecia droga to droga do trzeciego świata".

Jak to się stało, że wszedł pan do rządu Hanny Suchockiej?

Wtedy do rządu miało wejść Porozumienie Centrum Jarosława Kaczyńskiego, które forsowało na ministra Adama Glapińskiego. Jednak premier Suchocka nie chciała Glapińskiego i PC pozostało poza rządem. Pojawił się wakat do obsadzenia i Donald Tusk spytał mnie, czy nie zostałbym ministrem współpracy gospodarczej z zagranicą. Wtedy już prowadziłem Izbę i wiedziałem, na czym polegają problemy naszych przedsiębiorców, znałem dobrze aspekty gospodarcze więc się zgodziłem.

Jak wyglądała współpraca gospodarcza z zagranicą w 1992 roku? Wschodnie rynki przeżywały kryzys, zachodnie były dla nas zamknięte. Same problemy.

To był początek końca tzw. central handlu zagranicznego, przez które przepływał niemal cały eksport w PRL. Eksportować zaczynały bezpośrednio firmy produkcyjne, często prywatne, a nie istniał państwowy system wspierania sprzedaży za granicę, w postaci rozpoznania rynków, promocji i szerokiego dostępu do informacji. W moim resorcie najwięcej emocji budził rozdział tzw. kontyngentów unijnych. Unia wyznaczała nam określone towary, które mogliśmy wyeksportować na jej rynki. A że ceny unijne były korzystne, to o te kontyngenty toczyły się batalie. Rozumiejąc trudną, drażliwą sytuację, powołałem wtedy specjalną komisję, do której zaprosiłem przedstawicieli zrzeszeń eksporterów, izb handlowych i posłów i to ona przygotowywała propozycje dla ministra. Ale i tak emocje były ogromne. Pamiętam hodowcę owiec, który się przykuł kajdankami do grzejnika w ministerstwie i powiedział, że nie wyjdzie jeżeli nie dostanie przydziału na eksport. Wysłałem do niego kelnerkę z kawą i ciastkiem. Oburzył się, potem kawę wypił, ciastko zjadł i w końcu sam się odpiął i poszedł. Ale te barany to i tak było nic przy dzieleniu zezwoleń na pracę w Niemczech dla firm budowlanych.

Pan wydawał takie zezwolenia?

Tak. Oczywiście w porozumieniu z Niemcami. Oni wówczas częściowo otworzyli dla nas swój rynek pracy, w ramach rekompensaty za utratę przez Polskę rynku NRD po zjednoczeniu Niemiec. Oczywiście zezwoleń było dużo mniej niż chętnych, bo firmy budowlane zarabiały tam kilkakrotnie więcej niż w kraju. Na dodatek, po pewnym czasie Niemcy zaczęli te nasze firmy nieustannie kontrolować, robić nocne naloty, szukać nielegalnych pracowników. Czasami w środku nocy musiałem wysyłać na miejsce kogoś z ambasady, żeby interweniował.

No to nie miał pan lekkiej pracy.

Zaczynałem od rana, a wychodziłem z budynku wieczorem po ekipach sprzątających. Oprócz spraw o charakterze systemowym, które miały na celu zbudowanie skutecznego wsparcia eksportu, pojawiały się sprawy doraźne, wymagające szybkiej interwencji. Jedną z takich spraw było embargo na wywóz surowych skór z Polski.

Dlaczego zostało wprowadzone?

Importerzy zagraniczni, głównie Włosi, kupowali u nas surowe skóry, tzw. blue wet, za niewielkie pieniądze. Uszlachetniali je już u siebie i zarabiali na tym krocie. Wiadomo jednak, że przemysł garbarski ma negatywny wpływ na środowisko naturalne. Uznaliśmy, że nie może tak być, że ponosimy jego koszty, a nie jesteśmy beneficjentami. Dlatego chcieliśmy, żeby uszlachetnianie skór odbywało się u nas i żeby w Polsce zostawały pieniądze. Stąd się wzięło embargo na wywóz surowych skór. Upływało z końcem 1992 roku, o czym nikt mnie w ministerstwie nie poinformował. Tuż przed świętami Bożego Narodzenia przyjechał do ministerstwa wzburzony Kazimierz Grabek.

Słynny król żelatyny. Co on do tego miał?

Gdyby embargo zostało zniesione, to on i wielu innych nie mieliby czego przerabiać. Włosi płacili za skóry lepiej. Grabek zaczął lamentować, że jeżeli nie zainterweniuję, to rozłożę polski przemysł żelatynowy i skórzany. Ale jak już mówiłem, była końcówka roku i embargo za kilkanaście dni się kończyło. Na granicy podobno już stały samochody gotowe odbierać towar. Pojechałem więc powiedzieć jak sprawa wygląda do premier Suchockiej, która się zgodziła, żeby obiegowo podpisać przedłużenie embarga. Wymagało to uchwały Rady Ministrów. Wszyscy ministrowie się zgodzili i tylko minister rolnictwa Gabriel Janowski powiedział „nie". Na szczęście udało mi się go przekonać, używając wszelkich znanych mi argumentów, przy dobrej whisky, że jeśli nie podpisze, to będzie niszczycielem przemysłu spożywczego i skórzanego. W końcu przedłużyliśmy to embargo i ciężarówki wróciły puste.

Niezła partyzantka odchodziła w waszym rządzie.

Nie tylko w naszym. Za moich czasów posiedzenia Rady Ministrów odbywały się we wtorki, a często dopiero w poniedziałki po południu dostawałem materiały. Ściągałem wtedy specjalistów, z którymi w nocy wszystko weryfikowaliśmy, abym mógł pójść na posiedzenie przygotowany. Sądzę, że do dzisiaj niewiele się pod tym względem zmieniło.

Jakie spory toczyły się w rządzie Suchockiej?

Były różne, wynikające choćby z tego, że byliśmy rządem koalicyjnych partii, co prawda o wspólnym, solidarnościowym rodowodzie, ale zupełnie innych wizjach politycznych. Na pierwszym posiedzeniu rządu mieliśmy zapalną sytuację, bo w fabryce samochodów osobowych w Tychach wybuchł strajk. Ale strajkowała mniejszość pracowników, a większość chciała pracować i domagała się od premier, aby rząd odblokował zakład. Uważałem, że powinniśmy im pomóc. Ale szef MSW Andrzej Milczanowski powiedział, że nie będzie interweniował. Dla mnie to był duży dyskomfort. Uważałem, że mieliśmy do czynienia ze złamaniem prawa, a rząd postanowił nie reagować.

Pana resort był ogromnie korupcjogenny. Nie dość, że dzielił pan kontyngenty i pozwolenia na pracę, to jeszcze podlegała panu służba celna i centrale handlu zagranicznego, które były łakomym kąskiem.

To prawda. Dlatego, żeby nie dać się w coś uwikłać, powoływałem te komisje, które kolegialnie podejmowały decyzje. Gdy były jakieś pretensje, to odsyłałem do komisji. Ale nie wszystko dało się w ten sposób załatwić. Mieliśmy np. ogromny problem z przemytem papierosów ze Wschodu. Któregoś dnia postanowiłem udać się na niezapowiedzianą inspekcję na granicy. Wiedziało o tym, poza moim gabinetem, tylko pięć osób: premier, komendant główny policji, szef wydziału do walki z przestępczością gospodarczą, komendant policji w Białymstoku i szef specjalnego pułku lotnictwa wojskowego, bo mieliśmy lecieć tam śmigłowcem wojskowym. W przeddzień tej akcji dzwoni do mnie znajomy i mówi: Słyszałem, że jutro jedziesz na granicę. – Skąd wiesz? – No w knajpie siedziałem i tam ktoś mówił, że Arendarski będzie kontrolował przejścia graniczne ze Wschodem.