Władza nie chce się tłumaczyć

Prawo dostępu do publicznej informacji o działaniach państwa jest jednym z filarów demokracji w państwach zachodnich. A w Polsce?

– W porównaniu z innymi państwami UE sytuacja polskich obywateli w tym względzie nie wygląda dobrze – mówi „Rz" Szymon Osowski, ekspert Pozarządowego Centrum Dostępu do Informacji Publicznej.

Nie nasza sprawa?

Tylko w ostatnich miesiącach do opinii publicznej dotarły sygnały o bulwersujących próbach ukrywania dokumentów i informacji o działaniach organów państwowych. Jednym z najgłośniejszych były kulisy podpisania przez Polskę w styczniu międzynarodowego porozumienia ACTA. Sprawa wywołała wówczas masowe protesty społeczne.

– Podpisanie porozumienia było poprzedzone międzynarodowymi negocjacjami. Przed opinią publiczną do momentu podpisania porozumienia utajniono pozycję Polski w nich – mówi „Rz" Dominika Bychowska-Siniarska z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

Z kolei na początku 2011 roku prezydent Bronisław Komorowski, podpisując  ustawę o OFE, ujawnił, że na zlecenie jego kancelarii zostały sporządzone ekspertyzy, które obalają zarzuty podnoszone przez opozycję o niekonstytucyjności ustawy. Komorowski odmówił jednak przedstawienia ich zawartości, argumentując, iż nie są one informacją publiczną. Organizacje pozarządowe, m.in. fundacja FOR, poskarżyły się sądowi administracyjnemu.

W marcu podczas rozprawy przed NSA reprezentujący prezydenta Komorowskiego mecenas Roman Nowosielski przekonywał, że „według konstytucji prezydent się nie tłumaczy". Takie stanowisko ostro skrytykowała sędzia Irena Kamińska z NSA, która nakazała ujawnienie ekspertyz.

Tusk schował tarczę

Dwa lata organizacje pozarządowe walczyły z premierem Donaldem Tuskiem o ujawnienie protokołu z posiedzenia Kolegium ds. Służb Specjalnych z czerwca 2008 r., na którym rzekomo powołano tzw. tarczę antykorupcyjną – program ochrony najważniejszych prywatyzacji i przetargów w Polsce

W 2009 r. były szef CBA Mariusz Kamiński zarzucił Tuskowi, że była ona jedynie pustym hasłem. Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich zażądało ujawnienia protokołu, ale  doszło do tego dopiero po dwóch wyrokach: WSA (grudzień 2010) i NSA (czerwiec 2011). Ale zanim Kancelaria Premiera opublikowała dokumenty, minęły kolejne trzy miesiące. – Ta sprawa pokazuje, że mimo pozytywnych wyroków sądów trudno jest wyegzekwować przekazanie żądanej informacji – wskazuje Bychowska-Siniarska.

Im niżej, tym gorzej

A Krzysztof Izdebski, prawnik zajmujący się dostępem do informacji publicznej, dodaje, że problem w dostępie do informacji publicznej na szczeblu lokalnym jest znacznie poważniejszy niż centralnym.

W jaki sposób urzędnicy uchylają się od udzielania informacji? – Najczęściej twierdzą, że rzeczy, o które pytają obywatele, w ogóle nie są informacją publiczną. Często zasłaniają się ochroną danych osobowych albo tajemnicą przedsiębiorstw – mówi Izdebski i podaje przykłady:

– Jedna gmina nie chciała udzielić informacji o kwocie i firmie, która zaopatrywała ją w sprzęt komputerowy. Powoływała się właśnie na tajemnicę przedsiębiorstwa. W innym przypadku rodzice chcieli poznać statystyki dotyczące przyłapywania uczniów na piciu alkoholu w szkole i to, jakie wyciągnęła ona konsekwencje. Dyrekcja zasłaniała się ochroną danych osobowych, a przecież nikt o dane uczniów nie pytał – dodaje.

Rozmówcy „Rz" zaznaczają, że niepokoi ich fakt, iż po wczorajszym wyroku TK parlamentarzyści nie deklarują woli zwiększenia dostępu obywateli do informacji publicznej, ale mówią o poprawkach, które ten dostęp utrudnią.

– W Polsce nie ma niestety kultury jawności działań władzy – konkluduje Osowski.

Opinie:

Grzegorz Makowski, kierownik Programu Społeczeństwa Obywatelskiego w Instytucie Spraw Publicznych

Dzięki decyzji TK zniknął z ustawy przepis pozwalający na dyskrecjonalne ograniczanie dostępu do informacji publicznej. Pozostały jednak bardziej podstawowe problemy. Jednym z nich jest kwestia nieprecyzyjnej definicji informacji publicznej, niekompatybilnej z tą, jaka znajduje się w konstytucji. Innym jest nowelizacja z 2011 roku, która wprowadza ułomne przepisy w zakresie dostępu do informacji przetworzonej. Na potrzeby każdorazowego użycia takiej informacji trzeba składać kolejne wnioski i czekać na decyzję nawet do 20 dni. Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Organizacji Obywatelskich wystąpiło do RPO z wnioskiem, by również ten zapis skierował do TK. Oceniając obecną ustawę o dostępie do informacji publicznej, można powiedzieć krótko: była nie najlepsza, a po nowelizacji stała się jeszcze gorsza.

—not. ww

Paweł Dobrowolski, prezes Fundacji Obywatelskiego Rozwoju