Ważny wyrok NSA ws. podatku od zachowku

Podatnik może odliczyć zachowek od podstawy opodatkowania, jeśli był wypłacony przed wydaniem decyzji podatkowej. Kiedy zachowek zostaje zaś wypłacony po tej decyzji, podatnik takiej możliwości nie ma.

Rzecznik Praw Obywatelskich doszedł do wniosku, że taka sytuacja narusza zasadę równości podatkowej, który przyłączył się do takiej sprawy obywatelki.

Odziedziczyła spadek po zmarłym mężu, była jednak zobowiązana do zapłaty zachowku na rzecz syna spadkodawcy. W sądzie cywilnym toczyło się postępowanie w sprawie zachowku, dlatego podatniczka nie mogła zaliczyć do długów spadków (obniżających kwotę podatku od spadków i darowizn) kwoty zachowku jeszcze niewpłaconego.

Po uregulowaniu podatku od spadków i darowizn w zawyżonej wysokości i wypłacie zachowku na rzecz syna spadkodawcy podatniczka wystąpiła do organu podatkowego o wznowienie postępowania i zwrot nadpłaconego podatku.

Organ uznał brak przesłanek do wznowienia postępowania i odmówił uchylenia decyzji ostatecznej określającej wysokość zobowiązania w podatku od spadków i darowizn. Następnie – kierując się wytycznymi sądu administracyjnego orzekającego w sprawie - podatniczka ponownie wystąpiła do organu podatkowego o zwrot – tym razem na podstawie art. 254 § 1 Ordynacji podatkowej. Przewiduje on zmianę decyzji ostatecznej wskutek zmiany okoliczności faktycznych.

Organ podatkowy odmówił jednak wszczęcia postępowania. Sprawa znalazła finał w sądzie administracyjnym. WSA w Gliwicach wyrokiem z 23 czerwca 2021 r. (sygn. I SA/Gl 570/21) oddalił skargę podatniczki, podzielając stanowisko organu, że zmiana decyzji ostatecznej w trybie art. 254 Ordynacji podatkowej jest niedopuszczalna. Sąd wskazał m.in., że nie ma wątpliwości co do tego, że po wydaniu i doręczeniu decyzji ostatecznej stan faktyczny sprawy zmienił się, gdyż skarżąca uregulowała zachowek. Jednakże skutki takiej okoliczności nie zostały uregulowane w obowiązujących w dacie wydania decyzji przepisach materialnego prawa podatkowego (ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn), a taki właśnie warunek zmiany decyzji ostatecznej wynika wprost z art. 254 Ordynacji podatkowej.

Do postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym przystąpił Rzecznik Praw Obywatelskich.

Wskazał, że zobowiązanie w podatku od spadków i darowizn powstaje w podobny sposób, jak w podatku od nieruchomości, czy w podatku rolnym – tj. w drodze decyzji ustalającej wysokość zobowiązania. Skoro zatem ustawodawca przewidział w przepisach materialnych dotyczących tych podatków (które wykazują podobieństwo z podatkiem od spadków i darowizn w zakresie powstania obowiązku podatkowego) wpływ zmiany okoliczności determinujących wysokość zobowiązania – co z kolei warunkuje możliwość skorzystania z instytucji przewidzianej w art. 254 Ordynacji podatkowej, to do możliwości skorzystania z tego trybu zmiany decyzji ostatecznej powinna mieć zastosowanie ta sama relacja, która odnosi się do wyżej wskazanych podatków.

Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. akt III FSK 4958/21) podzielił stanowisko RPO i uchylił zaskarżony wyrok wraz z poprzedzającą go decyzją organu podatkowego.

W ocenie NSA w ustawie o podatku od spadków i darowizn zaistniała niezamierzona przez ustawodawcę luka prawna uniemożliwiająca stosowanie prawa. Dlatego podzielił stanowisko RPO, że lukę tę należy uzupełnić poprzez wnioskowanie przez analogię, czyli zastosowanie regulującego podobną sytuację art. 254 Ordynacji podatkowej.

Jak zauważył NSA, akceptacja stanowiska organu podatkowego oraz WSA w Gliwicach w zakresie wykładni art. 254 Ordynacji podatkowej i pozbawienie skarżącej możliwości pomniejszenia podstawy opodatkowania przez uwzględnienie zachowku już wypłaconego prowadziłoby do nierespektowania zasady równości podatkowej. Podatnik nie powinien ponosić negatywnych konsekwencji pewnych braków czy też luk w ukształtowanej procedurze.