Europejska Sieć Pamięć i Solidarność wyrosła ze środkowoeuropejskiego konfliktu to pamięć o II wojnie światowej i jej konsekwencjach. Na przełomie XX i XXI wieku okazało się bowiem, że mimo upływu ponad pięćdziesięciu lat od zakończenia II wojny światowej, upadku komunizmu i pogłębiania współpracy w wielu dziedzinach, wciąż wiemy o sobie nawzajem bardzo mało. Nade wszystko zaś stało się jasne, że pamiętamy i chcemy pamiętać inaczej. Punktami zapalnymi były: przyjęta 29 maja 1998 r. przez niemiecki Bundestag rezolucja przypominająca o losie „niemieckich wypędzonych" i zgłoszony nieco później przez wpływowe w Niemczech środowiska tzw. wypędzonych projekt stworzenia instytucji upamiętniającej ich dramatyczne przeżycia. W Polsce i w innych krajach regionu oburzenie wywołała stosowana wówczas przez te środowiska narracja oddzielająca przyczyny od skutków, czyli skupiająca się na cierpieniach Niemców, którzy po wojnie utracili „swe ziemie ojczyste", ale pomijająca fakt, że to Niemcy wywołali wojnę.