Nieprawi spadkobiercy

We wrześniu tego roku prof. Chaim Weizmann przekazał czwórce zwycięskich mocarstw (USA, ZSRR, Wielka Brytania i Francja) memorandum w imieniu Agencji Żydowskiej Sochnut, które zawierało żądanie od Niemiec rekompensaty w wysokości dwóch miliardów funtów szterlingów. Weizman zażądał dołączenia tego postulatu do ogólnego kontekstu pertraktacji o wojennych odszkodowaniach. Rozmowy te wówczas zawieszono.

Na początku 1951 r. kolejne żądanie rekompensaty w kwocie półtora miliarda dolarów, tym razem już w imieniu Państwa Izrael, wystosował minister spraw zagranicznych Mosze Szaret. Głównym argumentem było to, że w Izraelu zamieszkało pół miliona osób, które przeżyły Zagładę. To memorandum również złożono na ręce czterech mocarstw, które z kolei skierowały je do rządu Niemiec Zachodnich. 27 września 1951 r. kanclerz Republiki Federalnej Niemiec Konrad Adenauer ogłosił swoją gotowość do rozmów.

7 stycznia 1952 r. Dawid Ben Gurion, wówczas premier Izraela, przedstawił sprawę do rozpatrzenia w Knesecie. 61 członków koalicji rządowej poparło tę inicjatywę, ale 50 posłów stanowczo było przeciw, a wśród nich byli politycy lewicy (Mapam), centryści (tzw. ogólni syjoniści) i prawica (ruch Herut). Przywódca Herutu Menachem Begin groził wezwaniem do rozruchów, jeżeli Kneset zgodzi się na rozmowy z Niemcami. Podczas demonstracji przed siedzibą Knesetu jej uczestnicy zaczęli obrzucać kamieniami budynek. Okna izby przedstawicieli narodu pękły. Demonstrantów rozproszono pałkami i gazem łzawiącym, a Begina Kneset zawiesił na trzy miesiące w prawach posła.

Rozmowy z Niemcami trwały prawie sześć miesięcy, do września 1952 r. W końcu uzgodniono, że wypłata wyniesie miliard dolarów, a resztę zapłacą Niemcy Wschodnie. Niemiecka Republika Demokratyczna nigdy nie uznała jednak swojej odpowiedzialności i nigdy nie wypłaciła ani grosza narodowi żydowskiemu. W chwili podpisywania umowy Izrael zastrzegł, że nie oznacza ona z jego strony uznania Niemiec Zachodnich.

Według umowy Niemcy zobowiązały się wypłacić Izraelowi trzy miliardy marek w ciągu 12 lub 14 lat, a kwota 450 mln marek będzie skierowana na rozwój rolnictwa, transportu, przemysłu i energetyki. Założono towarzystwo wypłat z siedzibą w Kolonii. Do 1965 r. cała suma została przekazana.

Nie ma wątpliwości, że było to swego rodzaju psychologicznym i politycznym wstępem do nawiązania stosunków dyplomatycznych w tymże roku. Sprawa uznania Niemiec Zachodnich wywołała burzę w społeczeństwie. Duszami Żydów targały sprzeczności, zarówno w Izraelu, jak i w diasporze.Głębokość konfliktu świadczy o moralnej niepewności pogodzenia się z Niemcami tego i następnego pokolenia.

Bez żadnej wątpliwości kierownictwo niemieckie, a w szczególności kanclerz Adenauer, miało motywację i polityczną, i moralną. Niemcy chciały przyłączyć się do wspólnoty narodów demokratycznych i wyjść, o ile to było możliwe, z długiego cienia zbrodni. W taki sposób Adenauer chciał sfinalizować długi proces oczyszczenia Niemiec.

Jednak niemożliwe nie brać w rachubę motywu moralnego. Adenauer i część jego rodaków nałożyli na siebie historyczną odpowiedzialność za czyny zbrodniarzy Niemiec hitlerowskich. Nie ciężar winy, ale trwałą odpowiedzialność. Właśnie na takim tle politycznym i moralnym trzeba oceniać Niemcy tamtych czasów.

Tu, w Izraelu, istniało kilka podejść do sprawy wypłat z Niemiec. Zasadniczym podejściem, które w końcu zwyciężyło, było stanowisko premiera Bena Guriona. Ben Gurion uważał, że nie wolno z punktu widzenia moralności zostawić w rękach Niemców mienia i posiadłości żydowskich, które siłą odebrano ofiarom.

Wiedział, że dla nich nie istnieje wynagrodzenie i że nie ma kwoty, która by kompensowała zamordowanie choćby jednego dziecka. A podczas Zagłady zginęło przecież półtora miliona dzieci. Jednak Ben Gurion był zdecydowany wyciągnąć od Niemców chociażby małą część żydowskich pieniędzy, które później były główną dźwignią rozbudowania infrastruktury i gospodarki nowego Izraela. Lewica i prawica zajmowały inną postawę. Rygorystyczną, definitywną, która żywiła się uczuciami gniewu i obrazy.Pragmatyczne podejście Ben Guriona również brało się z odczucia niesprawiedliwości. Ale on widział ją raczej: w fakcie pozostawiania zrabowanych majątków ofiar w rękach morderców i ich spadkobierców.

Podczas debat w Knesecie w sprawie umowy dotyczącej wypłat z Niemiec byłem młodym człowiekiem. Przyjechałem do Izraela ledwie pięć lat wcześniej. Uczyłem się w rolniczej szkole Hadassim i ze wzruszeniem śledziłem obrady w gazetach i radiu. Moje uczucia osoby, która przeżyła Zagładę, kazały sprzeciwiać się umowie. Wówczas myślałem, że w ogóle nie wolno nawiązywać jakichkolwiek kontaktów z pokoleniem morderców. Ale później, w wieku starszym, zrozumiałem, jak i większość ocalałych z Zagłady, jak bardzo Ben Gurion miał rację. Będąc przewodniczącym Knesetu 13 kadencji, uczestniczyłem we wszystkich działaniach, których celem było przywrócenie ocalałym ich zrabowanych majątków.