Piątek przypomina działalność powołanego 14 lutego 1945 roku Biura Odbudowy Stolicy (BOS) i podkreśla, że instytucja ta realizowała sporo projektów międzywojennych („rozluźnianie zabudowy kamienicznej, wyrównywanie gabarytów, poszerzanie ulic"). Daje więc wyraźnie do zrozumienia, że nie było to bynajmniej rewolucyjne zerwanie z „burżuazyjną" przeszłością. A przy tym stwierdza bez ogródek: „Paradoksem jest, że to, co piękne i ambitne w działaniach BOS-u, byłoby niemożliwe bez krzywdy, którą wyrządził wielu ludziom dekret Bieruta. Ale już podczas okupacji nasi architekci postulowali łagodne wywłaszczenie gruntów, aby po wojnie ułatwić odbudowę. I nie był to postulat ludzi nowej władzy. Warto pamiętać, że choć BOS współpracował ściśle z władzą, jego misja była uniwersalna. Było w nim miejsce i dla Sigalina związanego z Ludowym Wojskiem Polskim, i dla Stanisława Jankowskiego »Agatona« – akowca. Stoję na stanowisku, że wysiłek BOS-u był wysiłkiem apolitycznym, zdeterminowanym chęcią przywrócenia miasta do życia".

Trybuś z kolei wskazuje nić ideologiczną łączącą architektoniczne projekty epoki sanacji z tym, co się działo od roku 1945. Podejmuje wątek atmosfery lat 30.: „były to lata ukierunkowane na konfrontację zbrojną i na przygotowania do niej na każdym polu". Oczywiście – zdaniem Trybusia – nie wynikało to z tego, że II RP chciała wywołać jakiś konflikt, lecz raczej chodziło o mobilizację społeczeństwa spowodowaną poczuciem zagrożenia.

Dyrektor Muzeum Historycznego m.st. Warszawy snuje sarkastycznie analogie: „Gdyby zdążono zbudować na warszawskim Polu Mokotowskim dzielnicę Piłsudskiego, nie trzeba by zbyt wiele po wojnie przerabiać, bo imię Józef byłoby już wyryte na trybunach, tylko o innego Józefa by chodziło". I dodaje: „Uczono nas, że wojna była czarną dziurą, która przerwała wszystko, a to nie do końca jest tak: ci sami ludzie tworzyli jedno miasto i drugie miasto, oba dla władzy, która nie była demokratyczna". Wreszcie na pytanie Rolińskiej, czy międzywojenna Warszawa chciała być Rzymem Północy, Trybuś odpowiada twierdząco i oznajmia, że towarzyszyła temu jawna fascynacja Mussolinim jako modernizatorem Włoch.

Czy w takim razie władza komunistyczna kontynuowała rewolucję, którą zapoczątkował obóz piłsudczykowski? Gdyby tak było, oznaczałoby to, że przewrót majowy stanowiłby ważniejszą cezurę od tej, za którą uchodzi druga wojna światowa. Owszem, w kręgach sanacyjnych pojawiały się wizje brutalnej modernizacji Polski (nie tylko o charakterze architektonicznym), ale przecież nie chodziło w tym przypadku o utopijne wyzerowanie dziejów i zagładę starego świata. Autorytarny reżim rodzimego chowu daleki był od planów totalitarnej władzy narzuconej z zewnątrz.

Natomiast stawianie znaku równości między Polską Piłsudskiego a Polską Ludową może dziś służyć oskarżaniu sanacji o totalitarny zamordyzm i wybielaniu PRL jako autorytarnego państwa niewiele się różniącego od II RP. Nawet jeśli II RP rzeczywiście ulegała modom politycznym i kulturowym, do których dziś nawiązywać i wracać nie należy.

Joanna Rolińska „Ale jest Warszawa", The Facto 2014